Izgleda da se u Švedskoj omiljeni slatkiš dece širom sveta, čokolada, jede samo određenim danima, odnosno samo subotom uveče, dok je drugim danima zabranjena. Ovaj običaj koji Šveđani imaju nastao je nakon ekperimenta urađenog još čertrdesetih godina prošlog veka, kada je utvrđeno da čak 99.9 odsto švedskog stanovništva ima karijes, nakon čega je usledila stroga mera koja se i danas poštuje, a koja velikom broju dece ne odgovara.
Poražavajuća cifra i ne čudi ukoliko se uzme u obzir koliko su stomatološke ordinacije u to vreme bile slabo posećene, pa je loša i nezdrava ishrana samo pospešila nastanak karijesa. Još jedna bitna stavka su i nedovoljno tehnološki opskrbljene ordinacije, što je dovodilo do toga da se zubi ne leče, već samo vade, dok o raširenosti bezubosti svedoči podatak prema kojem je, tokom popisa za učestvovanje u Prvom i Drugom svetskom ratu, bilo uvedeno pravilo da se angažuju samo oni koji su imali netaknutih šest zuba.
Stomatolozi u Švedskoj su bili puni pacijenata koji su hteli da im se zubi srede. Tada je Vlada odlučila da pokrene istraživanje delovanja slatkiša na zube, s ciljem prevencije takvog stanja. Bilo je naznaka da su slatkiši povezani s karijesom, jer je bilo vidljivo da deca u dečjim domovima, odnosno deca koja jedu manje slatkiša, imaju manje karijesa od ostalih. Uz to bilo je očigledno da se nivo karijesa smanjuje u vreme racionalizacije potrošnje šećera tokom Prvog svetskog rata. Kada je Vlada dala zeleno svetlo, počelo se sa istraživanjem.
Ono što je problem u celoj priči je to što su istraživanja sprovedena na jednoj od najugroženijih kategorija stanovništva, a to su bili pacijenti s posebnim potrebama različite dobi, stacionirani u bolnici Vipeholm u Lundu. Tada su ih nazivali “idiotima”. Termin idiot se koristio ovde u proširenom medicinskom smislu i obuhvatao je različite kategorije intelektualne podkapacitiranosti.
Uslov za učestvovanje u eksperimentu je bio da se pacijent može samostalno hraniti i žvakati. Pacijenti koji su bili na nivou gutanja nisu mogli biti uključeni u eksperiment. Eksperiment je obuhvatio između 660 i 1000 ispitanika i 160 lekara. Istraživanje je započelo 1947. i trajalo je pune četiri godine do 1951. U tom su razdoblju pacijente namerno hranili slatkišima zbog čega su njihov zubi nepovratno propali.
U prve dve godine pacijenti su dobijali prosečnu količinu šećera sadržanu u tipičnoj švedskoj prehrani. Na kraju tog perioda 78 posto ispitanika nije imalo novi karijes. Iduće dve godine pacijenti su dobijali dvostruko veću dozu šećera od one uobičajene na području Švedske. Rezultati su bili poražavajući za industriju slatkiša.
Kada se pokazalo da slatkiši uništavaju zube, naročito karamele koje se žvaću, industrija koja je finansirala istraživanje nije bila zadovoljna rezultatima. Za njih nije bilo zgodno u javnost pustiti podatak o štetnosti slatkiša za dentalnu higijenu pa su hteli da tu informaciju što duže drže podalje od javnosti. Uprkos tome što su naučnici prihvatili finansiranje od strane industrije slatkiša, svoja su istraživanja sproveli u kontrolisanim uslovima.
Kada se informacije više nisu mogle kriti, i kada su puštene u javnost došlo je do čitave lavine sukoba. Industrijski lobi optužio je istraživače tvrdeći da su lažirali rezultate, političari su napali pak istraživače da su se prodali industriji i stavili pod upitnik svoju objektivnost, dok je javnost kasnije osudila sve tri komponente u istraživanju.
Sprovođenje eksperimenta kojima se ugrožava nečije zdravlje, u konkretnom slučaju nad onima koji se ne mogu izjasniti za i protiv svog učešća u eksperimentu, glavni je argument za etiketiranje ovog istraživanja neetičnim. No, sa stajališta ondašnjeg sveta ljudi koji su imali hendikep tretirani su kao osobe sa smanjenim pravima, a uz to oni koji su među njima živeli na račun države trebali su taj svoj dug istoj vratiti. Ono što je nedvosmisleno je da su lekari odradili svoj posao poštujući postulate izvođenja nekog eksperiment te su pružili čvrste dokaze da karamele izazivaju karijes.
Nauka kontinuirano napreduje i spašava milione života, ali taj napredak ima svoju cenu, a ovde su je platili pacijenti bolnice Vipeholm. Nakon ovog u Švedskoj je uvedena nova tradicija jedenja slatkiša samo subotom uveče.
