Trgovinske sankcije Kosova Srbiji i BiH su stigle u trenutku kada se EU suočava s nizom problema.
Nije slučajno da je vlada Kosova stostruko povećanje uvoznih dažbina na robe iz Srbije i Bosne i Hercegovine nametnula upravo sada kada je Evropska unija zauzeta završnim pospremanjem svoje, čini se, najteže godine od osnivanja. A Sjedinjene Američke Države zabavljene simptomatskom nepredvidljivošću svoga predsjednika.
Trgovinske sankcije su stigle u trenutku završnih priprema za rastanak s Ujedinjenim Kraljevstvom – za prvu brakorazvodnu parnicu u historiji Evropske unije.
Trgovinski rat je počeo u trenutku kada se pokušava doći do kakvog-takvog modus vivendija (saradnja uprkos međusobnom neslaganju) u odnosima Brisela s američkim i ruskim predsjednikom; kada ukrajinsko-ruski sukob iznova prerasta u predratno stanje; kada se lome najtvrđa koplja oko zajedničkog evropskog budžeta za narednu godinu; kada se posljednji atomi snage troše na ubjeđivanje populističkih evropskih vlada o nužnosti globalnog dogovora o migracijama; kada prve prognoze o predstojećim evropskim parlamentarnim izborima, u maju, najavljuju dramatičan ‘udar’ populista i radikalnodesničarskih stranaka protiv tradicionalne kršćansko-demokratske, narodnjačke i socijalnoliberalne ideologije, što se u Briselu doživljava i kao udar na zajedničke temeljne vrijednosti Evropske unije…
Pouke i strepnje od prije 20 godina
Iako je za ovaj članak nebitna činjenica da aktuelne trgovinske sankcije Kosova protiv Srbiji i BiH koincidiraju sa dvadesetom godišnjicom ekonomskih sankcija Evropske unije protiv ondašnje SR Jugoslavije sa Slobodanom Miloševićem na čelu, neke bi paralele i kontradikcije, možda, mogle biti poučne.
Sankcije protiv SRJ uslijedile su nakon eskalacije krize na Kosovu 1998. godine. Bile su to prve autonomne ekonomske mjere protiv neke države u cjelokupnoj dotadašnjoj historiji EU. Iako je i tada zadugo oklijevala, bila nesložna, neodlučna i dvolična, EU se ipak drznula da prvi put na međunarodnu scenu izađe mimo rezolucije Ujedinjenih naroda, ne osvrćući se na eventualne konsekvence međunarodnog prava, na principe slobodne trgovine, niti na posljedice njenih sankcija po stanovništvo. Prije dvadeset godina, Evropska unija je, kao i danas, tvrdila da se zalaže za bezuslovnu regionalnu saradnju i poštovanje univerzalnih ljudskih prava, građanskih sloboda i prava na lično dostojanstvo.
Nakon ekonomskih sankcija Evropske unije protiv SRJ, ubrzo je (24. marta do 10. juna 1999.) uslijedila i vojna intervencija zapadnih saveznika predvođenih Sjevernoaltlantskim savezom (NATO) u čijem su sastavu i sve članice EU osim Austrije. Svi bitniji detalji o razmjerama, vojnom učinku i moralno-političkim posljedicama vojne operacije „Saveznička sila“ i „Plemeniti nakovanj“, manje ili više su poznati, ali glavni akteri su sve do danas ostali na potpuno suprotstavljenim istinama o toj grdnoj etapi novije evropske historije.
A “historija se uvijek ponavlja dvaput; prvi put kao tragedija, drugi put kao farsa“, rekao je čini mi se Karl Marx.
Glavna ‘junakinja’ ove usporedne priče je Ona, Evropska unija, odnosno njena nesposobnost, neodlučnost i nedosljednost u vođenju vlastite vanjske politike, te kontradiktornost njene ekonomske i političke (ne)djelotvornosti: na ekonomskom planu div, na političkom planu još uvijek patuljak!
Uspoređujući kolebljivu Evropsku zajednicu iz onog vremena sa današnjom Evropskom unijom zaglibljenom u neslozi, u sijaset problema i u sve sumornije prognoze, vrlo se jednostavno može doći do odgovora na najaktuelnije pitanje ovih dana: Zašto Evropska unija ponovo šuti?
Selo gori, a baba se češlja
Polazeći od sve češće percepcije o Evropskoj uniji kao o senilnoj starici koja samu sebe samodopadljivo licka dok joj ‘sela’ na sve strane ‘gore’, gornje pitanje sam i sâm proteklih dana nebrojeno puta uzaludno postavljao zvaničnicima Evropske komisije, evropskim parlamentarcima, visoko rangiranim diplomatama, lobistima i slobodnim strijelcima s visokim kvantumima znanja o Balkanu.
Svi moji nezvanični sagovornici su jedinstveni u uvjerenju da Unija nema nužno potrebnu potenciju jedinstvenosti i političke moći kojom bi se vlada u Prištini mogla dostojanstveno privoljeti na povlačenje trgovinskog okidača za eventualne reprizne sukobe između Srbije i Kosova. Neki od upitanih, čak, smatraju da se Evropska komisija u predvečerje novih evropskih izbora i razduženja nakon petogodišnje borbe s ‘vjetrenjačama’ u i izvan Evrope, nema namjeru ozbiljnije ni baviti najnovijim balkanskim trgovinskim ratovima.
Potez kosovske vlade, tvrde isti sagovornici, nije samo smrtonosan po regionalnu stabilnost i dobrosusjedske odnose, već je udar i na zdravorazumske snage na Kosovu i Srbiji koje teže saradnji i dugoročnom pomirenju. To je udar na sve dosadašnje rezultate pregovora između Beograda i Prištine. To je ‘nož u leđa’ Federici Mogherini i Johannesu Hahnu, ključnim evropskim pregovaračima u tom mučnom, dugom i teškom natezanju konopca.
Uslov svih uslova je regionalna saradnja
Predstavnici evropske vlasti misle drugačije. Oni su „vrlo zabrinuti najnovijim nepromišljenim zapletom u regionu“ i smatraju da čine „sve što je u sadašnjim okolnostima u njihovoj moći kako bi se trgovinski odnosi restartovali, verbalno sukobljene strane vratile za pregovarački stol, a regionalna saradnja reafirmisala kao uslov svih uslova za nastavak procesa evropskih integracija“.
Zvanični predstavnik Evropske komisije Alceo Smerilli nam je potvrdio da su stajališta EU povodom odluke kosovske vlade o povećanju taksi na robe iz Srbije i Bosne i Hercegovine, nepromijenjena.
„Povećanje carina prvo za 10, a zatim za 100 posto predstavlja grubo kršenje Centralnoevropskog sporazuma o trgovini (CEFTA). Kosovo trenutno predsjedava ovim trgovinskim savezom pa je njegova krivica tim veća“, rekao je. Najtežim se prekršajem ipak smatra to što je vlada Kosova „pogazila“ sami duh Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između Evropske unije i Kosova od prije tri godine. „Bez tog Sporazuma, svima je jasno, nema ni približavanja Kosova Evropskoj uniji“, rekao nam je zvanični predstavnik iz odjela za vanjsku politiku i sigurnost EU. On je ponovio da se od kosovske vlade i dalje zahtijeva da „momentalno povuče obje odluke o uvođenju taksi na robe iz pogođenih zemalja“ i da se vlasti Kosova „vrate duhu Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju“.
Je li u igri i raskid Sporazuma?
Neimenovani zvanični predstavnik Evropske komisije podsjeća na one klauzule iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju kojima se utvrđuju „mehanizmi za rješavanje sporova“ koji mogu nastati između EU i Kosova kao potpisnika ovog, za Prištinu do sada najvažnijeg, međunarodnopravnog akta. „To uključuje formalne i neformalne bilateralne kontakte, podizanje spornih pitanja na nivo zajedničkih institucija u Briselu, pa sve do raskida Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, ili uvođenja eventualni ‘autonomnih mjera’ Evropske unije protiv Kosova“.
Svi su, međutim, izgledi da se ozbiljnija rasprava o ovim pitanjima neće otvarati prije druge polovice decembra, za kada je zakazano zasjedanje zajedničkog EU-Kosovo Vijeća za stabilizaciju i pridruživanje, najvišeg zajedničkog organa zaduženog za provođenje ovog Sporazuma. Do tada će zvaničnici u sjedištu Unije živjeti u nadi da će sve strane u još jednom trgovinskom ratu „ostati prisebne“ i da neće potpaljivati nikakve nove političke požare. Iz ureda Evropske komisije mi je tim povodom potvrđeno da su se i komesar Johannes Hahn i visoka predstavnica za međunarodne odnose, Federica Mogherini, „bespoštedno stavili na raspolaganje objema stranama u cilju iznalaženja brzih i praktičnih rješenja“. I ne samo za normalizaciju, već i za produbljivanje trgovinskih odnosa u regionu.
Ipak, niko u sjedištu EU do nastanka ovog teksta nije želio komentarisati scenografiju, glavne poruke i devet međudržavnih sporazuma „o daljem unapređenju međudržavnih odnosa“ koje su 26. novembra u Peći potpisali premijeri Kosova i Albanije tokom zajedničke sjednice dviju vlada. Znaju, međutim, da se potpisani sporazumi odnose na međusobno priznavanje vozačkih dozvola, zajedničku carinsku kontrolu na albansko-kosovskoj granici, na javni dug i zajedničku saradnju sa međunarodnim finansijskim organizacijama, na ukidanje roaminga u mobilnoj telefoniji, na saradnji u oblasti omladinskih aktivnosti, te na zdravstvenu saradnju. Sporazumi su potpisani i o priznavanju fitosanitarnih i veterinarskih uvjerenja, o osnivanju zajedničke Privredne komore, te sporazum o priznavanja industrijske svojine. „Sporazumima je, dakle, obuhvaćeno gotovo sve ono na šta EU već dvije decenije bezuspješno nagovara cijeli region“, rezignirano je zaključio zvaničnik Evropske unije.
Bilateralizmom protiv EU
Imajući u vidu ‘međudržavnu’ suštinu potpisanih sporazuma, kao i scenografske efekte kojima je pećka sjednica dviju vlada bila okićena, hladnokrvnim evropskim zvaničnicima u Briselu neće biti teško odgonetnuti šta je u ovom času premijerima Kosova i Albanije preče: savez dviju država odmah, ili Evropska unija, eventualno, i nekada!
Kosovski premijer Ramush Haradinaj se, uz nedvosmislenu i transparentnu podršku zvanične Tirane, odlučio za ‘vrapca u ruci’. Prvo je, prenagljenim trgovinskim barijerama prema Srbiji i BiH, svjesno pogazio Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju između EU i Kosova iz aprila 2016. Odrekao se svih njegovih odredbi koje se odnose na regionalnu saradnju, dobrosusjedske odnose i slobodnu tržišnu konkurenciju, a Evropsku uniju kao ugovornu stranu i supotpisnika je ponizio. Samo nekoliko dana kasnije, kosovsko-albanskim sporazumom o „zbližavanju dviju država“ kosovski se premijer samodistancirao i od toliko dugo iščekivanog kandidatskog statusa za članstvo u Uniji, pokazujući da mu zasad nije stalo do ‘goluba na grani’.
Ni „sadistički“ potezi albanskog premijera Edija Rame nisu u Briselu ostali nezapaženi. U rijetkim dosadašnjim reakcijama iz Evropske unije, u prvi plan se izbacuje sudbina još ne otvorenih pregovora za članstvo Albanije u EU. Zluradi kritičari albanskog bilateralizma smatraju da najnoviji potezi samoizolacije ove zemlje „na najbolji način odražavaju stepen nespremnosti aktuelne vlasti da raskrsti s nezakonitostima u upravljanju javnim fondovima, s protekcionizmom u privredi i s duboko ukorijenjenim kriminalom i sistemskom korupcijom. Udaljavanje od Evropske unije se, dakle, vidi kao bijeg od uređenog sistema vrijednosti i skrivanje od odgovornosti. S rezignacijom se, također, podsjeća da je Albaniji status kandidata prije 4,5 godine nekritički poklonjen nakon pet godina čekanja i tri vraćanja na popravni ispit.
Zahvaljujući bilateralizmu albanske vlade kao alternativi evropeizaciji, jedva isposlovani kandidatski status bi, po svemu sudeći, mogao biti podvrgnut briselskom kantaru prije nego što se otvori i jedno poglavlje za pregovore o potencijalnom članstvu.
(Bez)vizni režim
Bez obzira što je Rezolucijom Vijeća sigurnosti UN-a 1244 iz 1999. godine Kosovo stavljeno pod prijelaznu upravu Ujedinjenih naroda; što su vlasti Kosova samostalno proglasile neovisnost u februaru 2008. godine; te što je državama članicama EU prepušteno da samostalno odlučuju o priznavanju Kosova kao nezavisne države, Evropska komisija je tokom svih proteklih deset i po godina imala zadatak da unaprjeđuje saradnju s Kosovom. Zahvaljujući tome se i stiglo do već spomenutog Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između EU i Kosova, do aplikacije za kandidatski status i, nedavno, do saglasnosti Komisije i Evropskog parlamenta o liberalizaciji viznog režima sa Kosovom.
Najnovijim trgovinskim egzibicionizmom, konačna odluka o ukidanju viza za građane Kosova neočekivano je dovedena u pitanje. U ovom trenutku niko ozbiljan u sjedištu EU ne želi da gata da li će Kosovo, kao jedina enklava na zapadnom Balkanu bez vizne liberalizacije, u narednu godinu ući sa vizama kao i do sada, ili s liberalizovanim režimom kao i svi ostali u regionu. Iz realne izvjesnosti, pitanje viza se nenadano preobratilo u potpunu neizvjesnost. Konačna odluka o liberalizaciji viza za građane Kosova trebalo je da bude usvojena krajem ovog mjeseca, neposredno prije božićnih i novogodišnjih praznika. Trebalo je savladati samo još posljednju stepenicu u odlučivanju, Evropsko vijeće.
U Briselu se nadaju da bi se mulj oko trgovinskih sankcija protiv Srbije i Bosne i Hercegovine, tokom narednih desetak dana mogao i sleći i razbistriti. Na tome se danonoćno radi iza scene. S mnogo više pouzdanosti će se moći govoriti i o motivima i o posljedicama presedana u poigravanju s istanjenim nervima zvaničnog Brisela. Pa i o navodnim Haradinajevim namjerama da „šokirajućim trgovinskim sankcijama“ i „udarom na regionalnu sigurnost i saradnju“ isposluje priznavanje Kosova i od preostalih pet članica EU koje su to do sada odbijale: Grčke, Kipra, Rumunije, Slovačke i Španije. Cilj mu je, navodno, i da pridobije tvrdolinijaše u vezi s liberalizacijom viznog režima. „Vi nama priznanje i bezvizni režim, a mi ćemo ukinuti trgovinske sankcije“- to je ono na što se, navodno, nameračio kosovski premijer! A ako dobije i štogod viška, utoliko bolje za njegovo pozicioniranje za vođu nacije.
Iako se radi o krajnje smionoj kalkulaciji, nije isključeno da evropski zvaničnici u odlasku ‘zagrizu’ makar mrvicu ovog vrućeg kestena. Jer, realno, nikom nije jednostavno u proljeće naredne godine odstupiti s tako važnih evropskih pozicija bez vidljivih rezultata makar u posljednjim minutama utakmice. Bez ukidanja najnovijih trgovinskih sankcija Srbiji i Bosni i Hercegovini i bez ukidanja viza građanima Kosova, iza Johannesa Hahna i Federice Mogherini bi ostale sve same promašene politike. Bosna i Hercegovina, Kosovo, Makedonija, pitanje globalnih migracija, rusko-ukrajinski sukobi, američka mrzovolja prema Evropi, zaokretanje Turske od Evropske unije… samo su neke među vanjskopolitičkim mrljama još jednog mršavog mandata zajedničke evropske vlasti.
Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.
Izvor: Al Jazeera
