Jedina sačuvana carska džamija u Srbiji i Sandžaku, neće biti samo prostor za molitvu, već će, kao jedan od simbola Sjenice i regije Sandžak, biti otvorena za sve posjetioce, i predstavljati kulturnu i turističku atrakciju.
Turska agencija za razvoj i saradnju (TIKA) realizira projekat obnove i restauracije sjeničke Sultan Valide džamije. Radovi na tom objektu su ovih dana intenzivirani, a od naredne godine kada bude obnovljena i otvorena za vjernike i posjetioce, pored originalnog izgleda, imaće i trijem s kamenim stubovima i šadrvan.
Jedina sačuvana carska džamija u Srbiji i Sandžaku, neće biti samo prostor za molitvu, već će, kao jedan od simbola Sjenice i regije Sandžak, biti otvorena za sve posjetioce, i predstavljati kulturnu i turističku atrakciju.
Restauracija sjeničke Sultan Valide džamije je značajna ne samo za Sjenicu, Sandžak već i Zapadni Balkan, njeni potencijali su višestruki, ocjenjuju sagovornici za Anadolu Agency (AA).
Koordinator Turske agencije za razvoj i saradnju (TIKA) u Beogradu, Mehmet Bayrak kaže da je Valide Sultan džamija jedna od najvažnijih kulturno-historijskih spomenika na području Sandžaka i zbog toga što je majka osmanskkog sultana Abdulaziza, Valide Pertevnihal, 1870. godine izgradila tu džamiju, ona ima veliku vrijednost i važnost.
Kako bi se ova džamija zaštitila i očuvala, TIKA je ove godine započela realizaciju projekta restauracije sjeničke džamije Sultan Valide.
Džamija je do sada pretrpjela značajna oštećenja i promjene. Tokom Prvog svjetskog rata, 1917. godine, austro-ugarska vojska je skinula olovni lim s kubeta (kupole džamje) kako bi ga koristila za proizvodnju municije. Džamija je zatim bila prekrivena ćeremidon, a kasnije bakarnim limom.
“Da bi džamiju vratili u orginalno stanje, kube džamije će biti ponovo obloženo olovnim limom. Također, kako bi budućim generacijama ostavili džamiju na korištenje, obnovićemo i kubad džamije koja su u osnovi dosad imala drvenu konstrukciju. Tokom obnove i restauracije izgradićemo i šadrvan džamije koji je uništen tokom bombardovanja u Drugom svjetskom ratu i samim tim uljepšati njen izgled”, rekao je Bayrak u razgovoru za Anadolu Agency (AA).
Sedamdesetih godina na džamiji je urađena spoljašnja fasada malterom, ali je orginalno, kao fasadu, imala kamen. Prema projektu TIKA-e, spoljašnjost džamije biće od kamena i potpuna restauracija biće završena i otvorena za vjernike i posjetioce u ljeto naredne godine.
“Džamija će u potpunosti postati simbol regije, kao jedina ‘Selatin džamija’ (džamija koju su gradili sultani). Iz tih razloga, kao TIKA smo započeli restauraciju ove džamije”, istakao je predstavnik Turske agnecije za razvoj i saradnju (TIKA) u Srbiji, Mehmet Bayrak.
– Džamija kao identitetski stub –
Arheolog i pomoćnik predsjednika Općine Sjenica, Mustafa Baltić, ističe da obnova i restauracija Sultan Valide džamije kao kulturno-historijskog objekta značajna je ne samo u kulturuloškom i vjerskom, već i u turističkom smislu.
“U kulturološkom smislu ona je značajna po tome što je jedina carska džamija, što se u estetsko-arhitektonskom smislu ne uklapa u 19. stoljeće, što ima najveću kupolu bez stubova na Balkanu. Značajna je što na jedan tradicionalan način odražava tradicionalni islam na ovim prostorima i predstavlja osmanski islam koji je ovdje vijekovima prisutan”, smatra Baltić.
On dodaje i da će, restauracijom ovog kulturno-historijskog objekta, Sjenica ojačati turističke potencijale.
Prema njegovim riječima, Sultan Valide džamija, koju su gradili pravoslavci, identitetski je stub ljudi ovog kraja.
“Ona (džamija) je mjesto identiteta svih nas, ne samo Bošnjaka, Turaka, muslimana, nego svih onih koji ovdje žive. Ona je identitetski stub oko kojeg se svi okupljamo u ovom gradu. Kada zavirimo u naum Pertenvihal Sultan Valide, to je ono što je najznačajnije. Pitamo se zbog čega bi neko u maloj kasabi gradio ovako velelepnu građevinu. Kada je ona, cijenjeći ove stanovnike, ostavila nam u amanet i naslijeđe dužni smo da to obnovimo i imamo mišljenje o nama kakvo je ona imala”, poručio je Baltić, inače istraživač islamske umjetnosti i arhitekture iz Sjenice.
Džamija će, podvlači Baltić, nakon obnove i restauracije imati “svu energiju koju je skupljala stotinama godina” i imati kupolu i trijem kakvi su bili zamišljeni.
Unutrašnjost džamije će biti svijetloplava i s ornamentima, kakva je bila kada je sagrađena.
“Svi ti simbooli na neki način predstavljaju nekih pet stotina godina našeg ovakvog opstanka na ovom prostoru”, zaključio je Baltić.
– Ljepotica Sjenice i Sandžaka –
Džamija Pertevnihal Valide sultanije, poznata kao džamija “Sultanija Valida”, nalazi se u samom centru Sjenice i jedan je od simbola tog sandžačkog grada i te općtine na jugozapadu Srbije.
Sagrađena je sredinom 19. stoljeća kao zadužbina majke turskog 32. sultana i 111. islamskog halife Abdulaziza. Pored one u Sarajevu, ima status “carske” ili “careve”, jer ju je gradila sultanova porodica.
Zbog perioda u kojem je građena, ima simboliku Osmanskog carstva, specifična je i jedinstvena u graditeljskom smislu, jer ima kupolu bez stubova čiji je prečnik oko 15 metara.
U to vrijeme, 1870. godine, bila je najzapadnija novosagrađena carska džamija u Evropi, a Sjenica nije brojala ni pet hiljada stanovnika. Sjenica je 1864. godine postala sjedište Novopazarskog sandžaka.
Sjenička džamija dominira tim gradom. Nalazi se prekoputa zgrade lokalne uprave, na malom uzvišenju. Sagrađena je bez temelja, od bijelog kamena i materijala s ovog podneblja. Ima jednu munaru s jednom šerefom. Njena izgradnja nije u potpunosti završena zbog nedostatka finansija u to vrijeme. Na to ukazuju postavljeni originalni kameni osnove stubovi koji nose kupole trijema.
Iznad ulaznih vrata nema tariha (tebele), jer nije bila završena, ali postoje ukrasi. Plastika s desne strane simbolično, u obliku koncentričnih krugova, prikazuje univerzum, a s lijeve strane Džennet (raj).
Džamija je bila unutra obojena svjetloplavom, tirkiznom bojom koja je u to vrijeme bila i sultanovo obilježje. Od osamdesetih godina, posebno unutrašnji prostor je više puta restauriran i prepravljan i na zidovima do početka restauracije nije bilo ukrasa, kaligrafije i ornamentike.
Unutrašnjost džamije je dobro osvijetljena s više drvenih prozora u nivou mihraba i u podnožju kupole. Do danas su sačuvani originalni mihrab i drveni mahvil (galerija), ćurs (govornica) je uklonjen, dok je mimber više puta mijenjan. Iznad mahvila, su tri kubeta, kao i ono osnovno koje pokriva prostor za klanjanje. U unutrašnjosti su također sačuvani originalni drveni stubovi koji nose galeriju.
Zbog spoljašnjeg izgleda džamija se zvala i “kuršumli” ili “bijela”.
Postoji i legenda o džamije, prema kojoj su hajduci i odmetnici opljačkali karavane s robom Pertevnihal Valide sultanije. Prema toj priči, pošto je sultanija vratila svoju robu i dukate, dala je da se u Sjenici izgradi džamija.
U džamiji je 1917. godine održana Sjenička konferencija i, tokom historije, bila je centar raznih dešavanja. Taj objekat ima status spomenika kulture i pod zaštitom je države.
