Kad je to bilo u njegovom i interesu SFRJ, Josip Broz Tito je umio da potisne svoju komunističku ideologiju. On je bio jedini socijalistički šef zemlje koji je dopreo do Vatikana i u njemu, mimo znanja srpske komunističke struje, krojio tajnu diplomatiju sa papom Pavlom VI.
Od Drugog svjetskog rata i dolaska komunista na vlast u Jugoslaviji činilo se da je jaz između Katoličke crkve i SFRJ nepremostiv. Religija je posmatrana kao “sredstvo izrabljivača u sukobu s ugnjetavanim masama”, dok je Katolička crkva, s druge strane, komunizam označavala kao zlo. Osim toga, antagonizam između Srba komunista i Hrvata katolika postojao je i u SFRJ, bez obzira na njenu komunističku politiku, pa je tim prije za ove prve bilo nezamislivo da jugoslovenske vlasti započinju bilo kakvu diplomatiju sa Vatikanom.
Titov cilj je bio da sa Vatikanom zakopa ratne sjekire, što zbog ličnog interesa i pozicije na svjetskoj političkoj sceni, a što zbog interesa Jugoslavije koji se sastojao u tome da Sveta stolica svojim autoritetom spriječi ustašku emigraciju da u dijaspori djeluje antijugoslovenski. Sudeći po arhivama i sačuvanim depešama, koje je publicista Peđa Radosavljević istraživao i prikazao u knjizi “Odnosi između Jugoslavije i Svete stolice 1963-1978”, intenzivna tajna diplomatija Tita i Svete stolice odigravala se u periodu između 1963. i 1978. godine. Pretpostavlja se da se u tom periodu Broz više puta sastao sa papom Pavlom VI, ali je jedini zvanično zabilježen susret bio onaj od 29. marta 1971.
– Osnova za novi početak bio je protokol potpisan između dvije zemlje 1966, koji je, praktično, i jedini dokument između Svete stolice i današnje Srbije, koja je pravna nasljednica SFRJ. S te strane, diplomatski odnosi s Vatikanom nisu bili tajna, jer je protokol morao proći kroz Narodnu skupštinu koja je, doduše, samo glasačka mašina. S druge strane, Tito je vodio diplomatiju zaobilazeći instrukcije diplomata i Ministarstva spoljnih poslova. Tijela ovog ministarstva na sve načine su pokušavala da spriječe susret Tita i pape, bila je to teška borba. Ali, oni su se susreli. Ostalo je zabilježeno da je Broz papi tada poklonio jednu Meštrovićevu sliku, a i sam je dobio poklone od Svete stolice – priča za “Blic magazin” publicista Peđa Radosavljević.
Kako on kaže, u tim susretima su obje strane pokušavale da se izbore za vlastite ciljeve – interes Svete stolice je bio da Katolička crkva u SFRJ dobije više vjerske slobode, da se njeni praznici i običaji poštuju u ateističkom društvu. Interes Jugoslavije bio je da Sveta stolica svojim autoritetom spriječi ustašku emigraciju koja se tada širila Evropom.
– Vatikan nikad nije vodio klasičnu diplomatiju sa ciljem da ospori reciprocitet između dvije države. To je bila prefinjena, tanana diplomatija s namjerom da države natjera da služe crkvi – ističe Radosavljević.
Rado viđen gost u Rimu
– Tito je bio rado viđen gost u Vatikanu. Sveta stolica na njega je gledala kao ključnog čovjeka za stanje u Jugoslaviji. Referent za širenje vjere u Vatikanu Karlo Kosel susreo se sa diplomatom Stjepanom Kumelom da provjeri da li će SFRJ krenuti istim putem ili će podržati katoličanstvo uprkos komunističkoj politici. Vjerovali su da Tito to može – priča Peđa Radosavljević.
Štampa sve pratila
Da je već prvi susret između pape i Broza bio plodan pokazuju naslovi koji su ubrzo osvanuli u zagrebačkom “Vjesniku” i beogradskoj “Borbi”. Tako se u “Vjesniku” navode riječi upućene Titu i Jugoslaviji: “Prvi put u istoriji visoki funkcioneri vatikasnke države dočekali papinog službenog gosta izvan vatikanskih zidina”…
