Tuberkuloza (TB) je bakterijska infekcija. Prenosi se udisanjem sićušnih kapljica pljuvačke prilikom kijanja ili kašljanja zaražene osobe, stoga se naziva kapljičnom infekcijom.

Mikobakterium tuberkulozis (Mycobacterium tuberculosis) je bakterija izazivač tuberkuloze. Mikobakterijum tuberkulozis se veoma slabo kreće u organizmu, pa osoba možda neće osjetiti nikakve simptome bolesti mjesecima, a ponekad i godinama, nakon što je zaražena.

Tuberkuloza primarno zahvata/pogađa pluća i to je najčešći oblik bolesti izazvane pomenutim uzročnikom. Ali moguće je da se infekcija proširi i na mnoge druge organe, kao što su kosti ili nervni sistem. Tipični simptomi tuberkuloze uključuju uporni kašalj, gubitak težine i noćno znojenje.

Vrste tuberkuloze

Postoje tri moguće situacije kada osoba bude zaražena uzročnikom tuberkuloze. One su:

Imuni sistem osobe ubije bakteriju i osoba nema daljnjih simptoma. Ovo se dešava kod najvećeg broja slučajeva.
Imuni sistem osobe ne može da se izbori sa bakterijom, ali uspijeva da izgradi odbrambenu barijeru prema zarazi. Ovo znači da osoba neće osjetiti nikakve simptome bolesti, ali bakterija ostaje u tijelu. Ovo stanje je poznato kao latentna ili “uspavana” tuberkuloza.
Imuni sistem osobe ne uspijeva da ubije bakteriju, niti da da se odbrani od zaraze, te se ona polako širi prema plućima. Ovo je poznato kao aktivna tuberkuloza.

Takođe, postoji i mogućnost da se latentna tuberkuloza razvije u aktivnu tuberkulozu kasnije tokom života, posebno kada imuni sitem oslabi.

Koliko je tuberkuloza česta?

Prije nego što su otkriveni antibiotici, tuberkuloza je bila veliki problem u Evropi, pa samim tim i na našim prostorima. Danas je ovo oboljenje mnogo rjeđe, iako je posljednjih godina u svijetu zabilježen blagi porast oboljelih od tuberkuloze, prema zvaničnim podacima u BiH ovaj broj je u opadanju.

Globalno, tuberkuloza i dalje ostaje veliki problem za pojedince, ali i zdravlje čitavih zajednica. Samo 2007. godine u svijetu je zabilježeno 9.2 miliona novih slučajeva tuberkuloze, a 1.7 miliona osoba umrlo je od posljedica ove bolesti. Procjenjuje se da je jedna trećina svjetskog stanovništva zaražena latentnom tuberkulozom.

Zemlje sa visokim brojem HIV infekcija, često imaju i visok broj slučajeva oboljelih od tuberkuloze. Razlog ovome je upravo taj što HIV infekcija slabi imuni sistem zaražene osobe, što znači da je veća vjerovatnoća da će se kod te osobe razviti i tuberkuloza.

Dijelovi svijet u kojima je stopa oboljelih od tuberkuloze visoka uključuju:

sub-saharsku Afriku (sve afričke zemlje južno od pustinje Sahara)
Aziju, posebno zemlje jugo-istočne Azije, kao što su Indija, Pakistan, Indonezija i Bangladeš,
Istočnu Evropu
Rusiju i
Centralnu Ameriku

Prognoza

Ako se ne liječi, aktivna zaraza tuberkulozom može završiti smrću, zato što može da ošteti pluća do te mjere da osoba nije u stanju da normalno diše. Uz tretmane, tuberkuloza je izlječiva bolest. Većini osoba biće potreban duži period uzimanja antibiotika, obično u trajanju od šest mjeseci.

Vakcinacija

Smatra se da je 70-80% osoba koje prime vakcinu BCG zaštićeno od tuberkuloze. BCG vakcina u našoj zemlji daje se rutinski kao dio imunizacije u djetinjstvu, ali to nije slučaj u svim zemljama svijeta, pa čak ni u svim zemljama zapadne Evrope.

Vakcinacija se takođe može savjetovati osobama koje su u povećanom riziku od dobijanja tuberkuloze, a nisu vakcinisane po rođenju. Primjera radi, zdravstveni radnici, ljudi koji su boravili ili planiraju ići u zemlje sa visokim brojem oboljelih od tuberkuloze ili osobe koje su bile u kontaktu se licima zaraženim tuberkulozom.

Pogledajte sekciju Prevencija, kako biste pronašli više informacija o preporukama i savjetima za BCG vakcinaciju.

Simptomi

Simptomi plućne tuberkuloze

Oboljeli od tuberkuloze neće u početku ispoljavati nikakve simptome, sve dok zaraza ne stigne do pluća. Kako se bakterija kreće veoma sporo, moguće je da između inicijalnog kontakta sa uzročnikom i pojave prvih simptoma prođe i po nekoliko godina.

Tuberkuloza koja zahvati pluća, poznata je kao plućna tuberkuloza. Simptomi plućne tuberkuloze uključuju:

istrajan kašalj koji produkuje iskašljaj (sputum), koji može sadržavati krv,
gubitak daha: simptomi gubitka daha obično počinju kao umjereni, da bi se kasnije značajno pogoršali
gubitak apetita,
gubitak težine,
temperatura 38 stepeni Celzijusa ili viša,
iscrpljenost i
osjećaj opšte slabosti.

Kada trebate potražiti medicinski savjet?

Obavezno posjetite svog ljekara porodične medicine kada imate bilo koji oblik kašlja koji traje duže od tri sedmice ili kada iskašljavate krv.

Vanplućna tuberkuloza

U nekim slučajevima, infekcija se može proširiti na druge dijelove tijela. Slučajevi infekcije tuberkulozom koja se pojavljuje van puća, nazivaju se vanplućnom tuberkulozom. Vanplućna tuberkuloza je češća kod osoba sa oslabljenim imunim sistemom, posebno kod osoba koje žive sa virusom HIV.

Tuberkuloza se može proširiti na:

limfne čvorove (žlijezde) koje su u blizini pluća (tuberkuloza limfnih čvorova),
kosti i zglobove (skeletna tuberkuloza),
sistem organa za vrenje (gastrointestinalna tuberkuloza),
mjehur i reproduktivne organe (genitourinarna tuberkuloza) i
nervni sistem (tuberkuloza centralnog nervnog sistema).

Dole navedeni oblici vanplućne tuberkuloze, pored opštih simptoma mogu uzrokovati popratne simptome.

Simptomi tuberkuloze limfnih čvorova:

istrajan, bezbolan otok limfnih čvorova. Obično su pogođeni limfni čvorovi na vratu, ali otok se takođe može pojaviti i na cijelom tijelu,
nakon nekog vremena, iz otečenih limfnih čvorova može početi da se cijedi sekret.

Simptomi skeletne tuberkuloze uključuju:

bol u kostima,
krivljenje ili deformaciju kosti ili zgloba koji je zahvatila tuberkuloza,
gubitak pokreta ili osjećaja u kosti ili zglobu koji je zahvatila tuberkuloza,
veća mogućnost loma kostiju.

Simptomi gastrointestinalne tuberkuloze uključuju:

bol u području stomaka,
diareju (tečna stolica),
krvarenje u stolici ili iz čmara.

Simptomi genitourinarne tuberkuloze uključuju:

osjećaj pečenja prilikom mokrenja,
krv u mokraći,
učestalo mokrenje tokom noći,
bol u području prepona.

Simptomi tuberkuloze centralnog nervnog sistema uključuju:

glavobolje,
povraćanje,
ukučenost u vratu,
promjene svjesti, poput zbunjenosti, dezorjentacije i sl.
poremećaj vida i
vrtoglavice.
visoka temperatura

Tretman plućne tuberkuloze

Osobe kojima je dijagnostifikovana tuberkuloza, porodični ljekar uputiće timu koji se bavi liječenjem tuberkuloze u ambulanti porodične medicine, odnosno u najbliže odjeljenje za liječenje plućnih bolesti.

Po povratku iz ustanove, osobe oboljele od tuberkuloze i dalje će biti pod nadzorom svog porodičnog ljekara i njegovog tima, koji će pratiti stanje i terapiju pacijenta.

Plućna tuberkuloza liječi se dugo i sistematski, šest mjeseci uzimaju se (specifični antibiotici) antituberkulotici. Obično se tretman sastoji od dva antibiotika koja se uzimaju tokom šest mjeseci i druga dva koja se koriste samo tokom prva dva mjeseca.

Veoma je značajno da pacijent lijekove uzima tačno kako su propisani i da se antibiotici uzimaju tokom svih šest mjeseci, odnosno da se terapija ne prekine ranije, iako se opšte zdravstveno stanje poboljšalo. Ako se uzimanje antituberkulotika prekine prije nego što je završena terapija, ili ako se uzimaju neredovno, uzročnik tuberkuloze može postati otporan na ove lijekove, a bolest ostati neizliječena.

Ovakvo stanje pozanto je kao multirezistentna tuberkuloza i potencijalno je veoma ozbiljno zdravstveno stanje koje je jako teško izliječiti.

Pogledajte sekciju Komplikacije, za više informacija o multirezistentnoj tuberkulozi.

Tretman vanplućne tuberkuloze

Vanplućna tuberkuloza može se liječiti koristeći istu kombinaciju antibiotika koji se koriste za liječenje plućne tuberkuloze, iako je za neke slučajeve potrebno liječenje od 12 mjeseci.

Kao i kod plućne tuberkuloze, veoma je važno da pacijent uzima lijekove tačno prema uputstvima ljekara i farmaceuta, te da se provede do kraja.

Tretman latentne tuberkuloze

Tretman latentne tuberkuloze, preporučuje se:

osobama mlađim od 35 godina i
osobama koje žive sa virusom HIV bez obzira na godine.

Tretman za osobe koje imaju latentnu tuberkulozu i starije su od 35 godina, a koje na žive sa virusom HIV se ne preporučuje. Razlog ovome je to što je rizik od oštećenja jetre toliko visok da ukupni rizik tretmana prevazilazi koristi istog.

Tretman latentne tuberkuloze uključuje ili:

uzimanje kombinacije antibiotika rifampicina i izoniazida tokom tri mjeseca, ili
samo izoniazid tokom šest mjeseci.

Popratni efekti tokom tretmana

Rifampicin može smanjiti učinkovitost oralne kontraceptivne pilule, stoga bi tokom uzimanja ovog lijeka trebalo koristiti druge metode kontracepcije, kao što su kondomi.

U rijetkim slučajevima, antibiotici koji se uzimaju za liječenje tuberkuloze mogu ozbiljno oštetiti tkivo jetre ili očiju. Obavezno se javite svom doktoru, ako tokom uzimanja terapije za liječenje tuberkuloze, osjetite neke od sljedećih simptoma: