Astrit Dehari je umro u sobi pritvorske jedinice u zatvoru u Prizrenu 5. novembra ove godine.
Misteriozna smrt Astrita Deharija (26) studenta medicine i aktiviste najveće opozicione stranke na Kosovu Vetevendosja (VV, Samoopredeljenje), u pritvorskoj jedinici Okružnog zatvora u Prizrenu, uzburkala je kosovsku javnost i izvavala ogorčenje i strah kod građana zbog manjkanja sigurnosti, nepoštovanja pravnog sistema i neodgovornosti državnih institucija. Cio slučaj prate ogromne reakcije ali i kontradiktorne informacije dok državni organi ćute ili zahtjevaju da se slučaj ne ispolitizuje.
Astrit Dehari je umro u sobi pritvorske jedinice u zatvoru u Prizrenu 5. novembra ove godine, a smrt je nastupila u vrijeme dok su njegove sobne kolege bile u popodnevnoj šetnji u dvorištu zgrade. Dehari je ostao da sređuje sobu. Astrit, sa još pet aktivista najveće opozicione stranke VV uhapšen je pod sumnjom zbog napada granatom na zgradu Skupštine Kosova (04.08.2016.) i optužen je za najteže krivično djelo „terorizam“, ali ni nakon 68 dana u pritvoru protiv njega nije podignuta optužnica.
Njegova misteriozna smrt izazvala je sumnju kod roditelja, rukovodstva stranke, koji su dan prije toga tragičnog slučaja posjetili u zatvoru, a o smrti su obavješteni iz medija, a ne od uprave zatvora. Zbog sumnje koju je izazvao način postupka državnih institucija, oni su zahtjevali da prilikom autopsije, u ekipi patologa budu i dva nezavisna patologa iz Albanije i Engleske koje je odredila porodica.
Prvi rezultati autopsije upućuju na to da je smrt nastupila asfiksijom (gušenjem) izazvane čvrstim predmetom, odnosno plastičnom flašicom od meda nabijene duboko u grlo. Istu konstataciju, poslije konačne ekspertize Instituta za sudsku medicinu u Prištini, i preliminarnih rezultata istražnih radnji osnovnog tužilaštva u Prizrenu dao je (14 dana nakon smrti) i glavni tužilac Sulë Hoxha. On je na osnovu šireg izvještaja o nalazu stručnjaka, svoju izjavu pred novinarima zaključio rečenicom da je Dehari “izvršio samoubistvo i da za sada nema osumnjičenih”, dodajući da istraga nije okončana.
O samoubistvu govori samo državni tužilac
Međutim, advokat porodice Dehari, Tom Gashi i Pokert VV odmah su reagovali protiv sadržine izvještaja, ocjenivši izjave tužioca Hoxhe kao nepotpune i neprihvatljive.
Advokat Gashi, je rekao medijima da ne vjeruje izvještaju tužioca da je Astrit Dehari izvršio samoubistvo i izrazio svoje čvrsto uvjerenje da je on “ubijen”. Jer kako je kazao, način kako je opisivano “samoubistvo” – skoro je nemoguće da neko izvrši samoubistvo tim predmetima. On je rekao da osim glavnog tužioce Sula Hoxhe, niko drugi nije rekao da je Astrit izvršio samoubistvo i najavio da će oko ovog slučaja zahtjevati međunarodnu istragu. U Pokretu VV su rekli da izvještaj “ne objašnjava način i logičke veze između konstatacija uzroka smrti, asfiksije koju je izazvao sam”.
I Hatixhe Latifi-Pupovci, profesorka na Medicinskom fakultetu koja nadgledala autopsiju, kazala je za medije da u objavljenom izvještaju od strane Državnog tužilaštva, nije opisano ono što je nađeno tokom ekspertize.
“Mogu reći da je autopsija urađena vrlo stručno, ali izvještaj tužioca nije u korelaciji sa onim što smo vidjeli taj dan, da je izvještaj prilično kasnio, da je cio postupak praćen velikim nedostacima i kontradiktornim izjavama, što navode na sumnju da nalazi veštaka nisu onakvi kakvi su ponađeni”.
I ona smatra da ovaj slučaj zaslužuje nezavisnu ekspertizu zbog povrijede cjelokupnog postupka.
Zbog ovakvih špekulacija, kontradiktornih izjava i stvorene konfuzije i nepovjerenja u javnosti prema državnim institucijama, nekoliko nevladinih organizacija Kosova zajedničkim pismom pozivali su Amnesty International, Human Rights Watch i Savijet Evrope da što prije reaguju u slučaju tragične i sumnjive smrti Astrita Deharija. U pismu se kaže da je Dehari pritvoren zbog napada granatom na zgradu parlamenta u Prištini 4. avgusta 2016, optužen za terorizam i zadržan 68 dana u pritvoru bez zvanične optužnice i ispitivanja od strane tužioca.
“Mi smo prinuđeni da vjerujemo da ovaj slučaj svjedoči o nepovjerenju prema pravnom sistemu Kosova, polazeći od načina kako je pritvoren Dehari, i zbog kontradiktornih informacija o njegovoj smrti datih od strane zvaničnika odgovornih institucija, koje su ga zadržale u pritvoru i nisu poštovali standardne procedure za takve slučajeve. Zbog svega što se dogodilo oko ovog tragičnog slučaja pozivamo gore pomenute organizacije da upotrebe svoje kontrolne mehanizme protiv zloupotrebe pravde na Kosovu i pozivaju institucije da odmah počnu transparentan, otvoren i nezavisan istražni postupak za ovaj slučaj”, navodi se u pismu NVO Kosova.
Astrit žrtva državnih organa?
Zbog težine slučaja Pokret VV kao i druge stranke opozicije tražile su da Skupština Kosova raspravlja o njemu i usvoji odgovarajuću rezoluciju, uz obrazloženje da je Astrit Dehari “žrtva državnih organa”, a lideri tih stranaka direktno su optužili vladu i njene institucije za Astritovu smrt. Skupštinska većina odbila je njihov zahtjev, a predsjednik skupštine Kadri Veseli tražio je od stranaka i ostalih “da se ne politizuje ovaj tragičan slučaj smrti zarad političkih poena”, i obećao da će državni organi ići do kraja na rasvjetljavanju istine.
Ali ogorčeni ovom smrću i ponašanju institucija vlasti, na hiljade studenata, srednjoškolaca, aktivista civilnog društva i građana protestovali su širom Kosova a najavljuju nove proteste, na kojima se traži „istina o uzroku smrti i odgovornost državnih institucija“ koje su pozvane da obezbjede sigurnost po zatvorima i da poštuju pravni sistem Kosova i međunarodne standarde”.
Zbog stvorenog nepovjerenja i sve većeg pritiska javnosti i diplomata EU i SAD na vlasti Kosova, uključujući i državnog ministra inostranih poslova Velike Britanije, Borisa Džonsona koji je na svečanoj sjednici skupštine Kosova, par dana nakom smrti Deharija, tražio da se taj slučaj i ispita do kraja, Ministarstvo pravde Kosova je saopštilo da je zatražilo zvanično od Velike Britanije da njihova policija (Scotland yard) pošalje ekipu na Kosovu za nezavisnu istragu ovog slučaja. Javio se i tužilac Metuš Biraj koji istražuje slučaj Dehari, izjavom da se tužilaštvo sada bavi motivima smrti i dodao da će forenzičarski rezultati pokazati koji su bili motivi “samoubistva”. Zbog toga su, kazao je, uzeta i neka pisma koje je pisao pokojni Dehari da se analiziraju i najavljeno ponovno ispitivanje četvorica svjedoka.
Analitičari ocjenjuju da je Astrit Dehari bio u rukama države čijoj vlasti se suprostavio, i to je platio životom. Zato vlasti treba da odgovaraju za tragediju, bez obzira kako se dogodila. Treba nam prava istina, ne zamagljena. Jer su zatvori najbezbjednija mjesta u svakoj državi a osumnjičeni i osuđeni u njima, za razna krivična djela, pod zaštitom države, i šta god im se dogodi odgovorna je država.
Analitičari smatraju da istraga za smrt, kakva je Astritova (sa izrazitom političkom konotacijom), treba da se vodi obazrivo, stručno i bez pritiska i postavljaju pitanje zašto u ovaj slučaj nisu uključeni i istražitelji EULEX-a, budući da su oni na Kosovo radi pomoći za unapređenje pravnog sistema.
U kosovskim zatvorima od završetka rata (juna 1999.) do danas umro je 51 zatvorenik, od toga broja 12 veterana rata su izvršili samoubistvo a za to niko nije odgovarao. Kao što nema odgovornih ni za veliki broj smrtnih slučajeva po kosovskim bolnicama, jer članovi porodica tih osoba ne traže obdukcije, već prihvataju izvještaje ljekara, iako su sigurni da su urmrli zbog njihove nestručnosti.
Raste nepovjerenje u institucije sistema
Kontradikcije o ovoj nerazjašnjenoj smrti počele su kada je šef regionalne policije u Prizrenu izjavio da je Dehari umro “od uzimanja veće doze raznih ljekova”, što je kasnije negirao. Potom je glavni regionalni tužilac nakon obdukcije izjavio da je smrt izazvana gušenjem čvrstim predmetom. Situacija je postala još maglovitija kada je jedna privatna televizija, dok su istražne radnje bile u toku, potom i drugi mediji, objavila snimke sigurnosnih videokamera iz zatvorskih prostorija, što je izazvalo još veće nedoumice, pogotovo kada je utvrđeno da je manipulacija snimcima kamera veoma laka.
Poznavaoci političkih prilika ocjenjuju da je nepovjerenje u institucije pravosuđa na Kosovu toliko velika i teško je da bilo koji rezultat može da umiri nemirne duše roditelja, supruge koja uskoro čeka bebu, ali i građana. Kako se može vjerovati institucijama koje u ranijoj fazi istrage, umjesto da razjasne okolnosti slučaja, još više su ga zamagljivali? Kako se može vjerovati institucijama na čijem čelo se nalaze ljudi sa sumnjivim biografijom, osumnjičeni ili optuženi za razne zloupotrebe ili druga krivična djela? Kako se može vjerovati institucijama koje daju medijima da objavljuju djelove važnih dokaza dok je dokazni postupak u toku, pitaju se analitičari?
Pravni stručnjaci smatraju da umjesto da odgovorni organi rade profesionalno i što prije daju odgovore na mnoga pitanja koja lebde u javnosti, stvara se konfuzija, frustracija i sumnja. Jer, Astrit Dehari je žrtva državnog sistema, izgrađenog naopako tokom 17 poslijeratnih godina. On je žrtva sistema koji seje strah i nesigurnost, sistema koji je stvorio selektivnu pravdu, sistema koji ne zna šta je odgovornost. Najnoviji slučaj, smrt mladog studenta pokazuje da u ovoj državi niko nije bezbjedan, da svako može da bude uhapšen i završi smrću u nekoj zatvorskoj čeliji, ocjenjuju oni.
I nezavisni novinari i većina građana Kosova smatraju da je ova zemlja postala opasna za život jer se proganjaju oni koji misle drugačije, hapse se zbog političkih ubjeđenja i ubijaju, kao u vrijeme režima Slobodana Miloševića. I niko iz vlasti ne snosi odgovornost, kao da se ništa nije dogodilo. Da se nešto slično dogodilo u nekoj evropskoj državi pala bi cijela vlada, dok na Kosovu nisu suspendovani ni zatvorski stražari koji su kobnog dana bili u smjeni.
Puna istina o smrti Astrita Deharija, koju traži kosovska javnost, biće test za državne institucije – da dokažu da li su opredeljeni za izgradnju pravne države, evropske standarde, evroatlantske integracije i prilika da povrate poljuljano poverenje.
Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.
Al Jazeera
