Gaza je obalni pojas koji se nalazi na antičkim trgovinskim i pomorskim rutama duž mediteranske obale.
Prostor koji je do 1917. bio pod Otomanskim carstvom, prešao tokom prošlog stoljeća iz britanske u egipatsku pa sve do izraelske vojne vladavine.
Danas je Gaza enklava okružena ogradom unutar koje živi dva miliona Palestinaca.
Izbjeglice i egipatska vojna vladavina – 1948.
Kako je britanska kolonijalna vladavina okončana kasnih 1940-ih u Palestini, nasilje se pojačalo između Jevreja i Arapa, kulminirajući ratom između novonastale države Izrael i arapskih susjeda u maju 1948. godine.
Desetine hiljada Palestinaca pronašlo je utočište u Gazi nakon što su pobjegli ili su bili protjerani iz svojih domova. Okupatorska egipatska vojska zauzela je uski obalni pojas od 40 kilometara, a priliv izbjeglica povećao je populaciju Gaze na 200.000 hiljada.
Gaza je bila pod okupacijom Egipta dvije decenije.
Tokom dvije decenije, Gaza je bila pod egipatskom okupacijom koju je vodio vojni guverner, a Palestincima je bilo dozvoljeno da rade i studiraju u Egiptu.
Tokom 1950-ih i 1960-ih naoružana palestinska “fedayeen” vojna grupa, od koje su brojni bili izbjeglice, napali su Izrael čime su izazvali odmazdu.
Ujedinjene nacije su oformile agenciju za izbjeglice UNRWA koja danas omogućuje usluge za 1,3 miliona registrovanih palestinskih izbjeglica u Gazi, ali i za Palestince u Jordanu, Libanu, Siriji i Zapadnoj Obali.
Rat i izraelska vojna okupacija – 1967.
Izrael je okupirao Pojas Gaze tokom Bliskoistočnog rata 1967. godine. Prema izraelskom popisu stanovništva iz te godine, populacija Gaze je iznosila 394.000 od čega je najmanje 60 posto izbjeglica. Prije konflikta iz 1967. godine, oko 65 posto radno sposobnih muškaraca je bilo zaposleno u oblastima poljoprivrede, ribarstva, industrije.
Nakon što su Egipćani otišli, fokus većine radnika u Gazi se promijenio. Hiljadama ljudi je počelo da radi na poslovima poljoprivrede, građevinarstva i uslužnih djelatnosti unutar Izraela kojem su u to vrijeme mogli jednostavno pristupiti.
Izraelske trupe ostale su da administriraju teritoriju i da čuvaju naselja koje je Izrael napravio u narednim decenijama. Ovo je postalo izvor rastućeg nezadovoljstva Palestinaca.
Prvi palestinski ustanak – 1987.
Dvadeset godina nakon rata iz 1967. godine, Palestinci su pokrenuli prvi ustanak. Počeo je u decembru 1987. nakon saobraćajne nesreće u kojoj se izraelski kamion zabio u automobil koji je prevozilo palestinske radnike u Džebajiju, izbjeglički kamp u Gazi, pri čemu je četvero ljudi ubijeno.
Koristeći priliku, proteste i štrajkove koji su pokrenuti nakon ove nesreće, egipatskao Muslimansko bratstvo je kreiralo naoružanu palestinsku produžnicu, Hamas, sa sjedištem u Gazi. Hamas čiji su članovi bili posvećeni uništavanju Izraela i obnavljanju islamskog zakona, postao je suparnik sekularnoj stranci Jasera Arafata koji je vidio Palestinsku oslobodilačku organizaciju.
Sporazumi iz Osla i palestinska poluautonomija – 1993.
Izrael i Palestina su potpisali historijski mirovni sporazum 1993. godine koji je doveo do stvaranja Palestinske Samouprave. Na osnovu internog dogovora, Palestincima je data ograničena kontrola u Gazi i Jerihonu u Zapadnoj Obali. Arafat se vratio u Gazu nakon decenija provedenih u egzilu.
Sporazum iz Osla je dao novoosnovanoj Palestinskoj Samoupravi određeni stepen autonomije te je predviđao državnost u narednih pet godina. No, to se nikada nije desilo. Izrael je optužio Palestince da zanemaruju sigurnosne dogovore, a Palestinci su bili razljućeni zbog nastavka gradnje izraelskih naselja.
Hamas i Islamski džihadisti su nastavili bombardovanja kako bi pokušali skrenuti mirovni proces, što je navelo Izrael da nametne još više ograničenja za kretanje Palestinaca van Gaze.
Drugi palestinski ustanak – 2000.
Tokom 2000. izraelsko – palestinski odnosi su potonuli sa izbijanjem drugog palestinskog ustanka.
Ustanak je uslijedio u razdoblju bombaša samoubica i napada Palestinaca, kao i izraelskih vazdušnih udara, uništavanja, zabranjenih zona i policijskog sata.
Jedna od žrtava je bio i međunarodni aerodrom u Gazi, simbol osujećene palestinske nade za ekonomskom stabilnošću i jedina direktna linija sa vanjskim svijetom koju nije kontrolisao ni Izrael ni Palestina.
Otvoren 1998. godine, aerodrom u Gazi su u Izraelu nakon tri godine proglasili sigurnosnom prijetnjom. Nekoliko mjeseci nakon napada 11. septembra na Sjedinjene Države, Izrael je uništio radare i pistu na aerodromu.
Izrael evakuira naselja u Gazi – 2005.
U avgustu 2005. Izrael je evakuisao sve svoje trupe i doseljenike iz Gaze, koju su, do tada, potpuno ogradili od vanjskog svijeta.
Palestinci su uništili napuštene zgrade naselja, koje su kasnije dovele do veće slobode kretanja unutar Gaze. “Tunel ekonomija” počela je da cvjeta kako su naoružane grupe, krijumčari i poduzetnici ubrzo iskopali tunele prema Egiptu.
Izolacija pod Hamasom – 2006 – 2007.
Tokom 2006. Hamas je osvojio iznenadnu pobjedu na palestinskim parlamentarnim izborima. Kasnije te godine, militanti Hamasa su zarobili izraelskog vojnika i ubili dvoje tokom racije u tunelu.
U 2007. Hamas je preuzeo punu kontrolu nad Gazom nakon što su svrgnuli snage koje su bile odane Arafatovom nasljedniku, predsjedniku Mahmudu Abasu. Brojni članovi međunarodne zajednice prekinuli su slanje humanitarne pomoći Palestincima koji su bili na teritoriji koju je kontrolisao Hamas, jer su smatrali da se radi o terorističkoj organizaciji.
Izraelci su spriječili desetine hiljada Palestinaca da uđu u zemlju, čime su im srezali značajan prihod zarade, te su ujedno i zatvorili industrijsku zonu na granici Gaze. Izraelski vazdušni napadi onesposobili su jedinu elektranu u Gazi, čime su uzrokovali potpuni nestanak struje.
Ekonomija u Gazi se povećano urušavala, čime se područje sve više i više počelo oslanjati na krijumčarenje kroz tunele ispod granice sa Egiptom.
Državni udar u Egiptu – 2013.
U 2011. Arapsko proljeće donijelo je novi set mogućnosti za vladu u Gazi vođenu od strane islamista. Muslimansko bratstvo je osvojilo parlamentarne i predsjedničke izbore u Egiptu, učvršćujući Hamas. Ali egipatska vojska je usporila priliv novca, hrane, opreme za izgradnju, automobila – kao i oružja koje je ranije dobavljano kroz tunele.
Novoizabrani egipatski predsjednik Muhamed Mursi je smijenjen nakon jedne godine. Smatrajući Hamas prijetnjom, novi predsjednik kojeg je podržala vojska, Abdel Fatah al-Sisi je zatvorio granicu sa Gazom i raznio većinu tunela. Ponovo izolirana, ekonomija u Gazi je otišla unazad.
Ratovi – 2008 – 2014.
Izrael i militanti vođeni Hamasom u Gazi, borili su se u tri rata od 2008. godine što je rezultiralo masovnim uništenjem i ubijanjem hiljada Palestinaca i oko stotinu Izraelaca.
Najgore borbe desile su se 2014. godine. Hamas i ostale grupe su lansirale rakete prema gradovima koji se nalaze u unutrašnjosti Izraela. Izrael je izveo vazdušne udare i bombardovanje koje je uništilo naselja u Gazi. Više od 2.100 Palestinaca, većinom civila, je ubijeno. Sa izraelske strane, 67 vojnika i šest civila je ubijeno.
Niz ekonomskih sankcija – 2017.
Palestinski lider Mahmud Abas je 2017. godine lansirao niz ekonomskih sankcija usmjerenih ka Hamasu u nastojanju da natjera grupu da se odrekne kontrole u Gazi. Organizovao je redukciju električne energije u Gazi i smanjio platu za 30 posto za 60.000 uposlenika Palestinske Samouprave, slabeći na taj način njihovu kupovnu moć.
Američki predsjednik Donald Trump je najavio da će Sjedinjene Države zadržati buduće upate humanitarne pomoći Palestincima, optužujući ih za nespremnost na mirovne pregovore sa Izraelom.
Washington je zadržao prvu planiranu uplatu od 65 miliona dolara za UNRWA agenciju Ujedinjenih nacija koja se brine o palestinskim izbjeglicama.
U UNRWA su primili 355 miliona iz Sjedinjenih Država tokom 2017. fiskalne godine. Ova agencija se finansira od donacija zemalja članica Ujedinjenih nacija, a, do sada, Sjedinjene Države su bile najveći donator.
