Prvih nekoliko mjeseci na Kosovu nije bilo mirno, uz više protestnih skupova izazvanih suđenjima za ratne zločine i zakonom koji je predložila Vlada.
Usvajanju spornog Zakona o amnestiji početkom jula prethodile su demonstracije i oštre kritike opozicionih stranaka i predstavnika civilnog društva.
Zakon nije prošao prvo čitanje u Skupštini zbog spornog člana koji predviđa smanjenje kazni osuđenima za niz zločina, kao što su ubistvo, ubistvo iz nehata, zlostavljanje, kletva, napad i krađa.
Nedjelju dana kasnije, zakon je izglasan nakon što je Vlada dodala novi član u kojem se kaže da “sva krivična djela koja su za posljedicu imala nanošenje fizičke povrijede i ubistvo neće biti amnestirana”.
Zakon – koji je rezultat sporazuma o normalizaciji odnosa Kosova i Srbije – trebalo bi da omogući integraciju Srba sa sjevera Kosova uz garancije da neće biti krivično gonjeni za otpor vlastima u Prištini, zbog čega u budućnosti ne bi mogli da vrše javne funkcije.
Ali opozicioni pokret “Samoopredjeljenje” oštro se usprotivio zakonu, rekavši da će “na slobodu pustiti srpske kriminalce”.
“Što bi oni koji su se bavili organizovanim kriminalom na sjeveru bili amnestirani?” zapitala se ova stranka.
U međuvremenu je Kosovski institut za politiku, istraživanje i razvoj, uz podršku tridesetak drugih nevladinih organizacija, pokrenuo peticiju za izmenu zakona kojom će se precizirati ko može da bude amnestiran i za koja dela.
Kritike na račun Euleksa
U Skupštini Kosova se krajem maja vodila još jedna žučna rasprava.
Poslije hapšenja sedmorice osumnjičenih za ratne zločine – među kojima su komandant bivših pripadnika Kosovskih bezbjednosnih snaga (KBS) i jedan gradonačelnik – nekoliko poslanika zatražilo je od Skupštine i predsjednice da preispita mandat Misije vladavine prava EU na Kosovu (Euleks).
Bivši komandant KBS-a Sulejman Selimi, aktuelni gradonačelnik Srbice Sami Lushtaku i još petorica osumnjičenih nalaze se pod istragom za ratne zločine nad civilima koji su tokom 1998. godine držani u logoru Oslobodilačke vojske Kosova (OVK).
Hapšenja su izazvala masovne proteste u Prištini, gdhe je nekoliko hiljada ljudi pošlo u protestnu šetnju kroz grad do zgrade Vlade, zahthevajući da se uhapšeni puste.
Šef Euleksa Bernd Borhart je odgovorio na kritike u članku poslatom kosovskim medijima, obećavši da će tužilaštva nastaviti svoj posao uprkos kritikama.
“Euleks će, uz pomoć kosovskih partnera, nastaviti sa naporima da obezbhedi pravdu najranjivijima u društvu; da počinioce, ko god da su, privede pravdi”, rekao je Borhart u svom tekstu.
Udruženje ratnih veterana Kosova zareklo se da će nastaviti da se opire vlasti Euleksa.
Presuda bivšim pripadnicima OVK
U međuvremenu, sud kojim je predshedavao Euleksov sudija je za mučenje ratnih zarobljenika izrekao trojici bivših pripadnika OVK, poznatih kao “Lapska grupa”, kaznu od ukupno 13 godina zatvora.
Latif Gasgi, danas poslanik vladajuće Demokratske partije Kosova (PDK), osuđen je na šest godina zatvora, Rustem Mustafa na četiri, a Nazif Mehmeti na tri godine zatvora.
U obrazloženju presude navodi se da su oni, “u sadejstvu sa drugim nepoznatim osobama a u sklopu udruženog zločinačkog poduhvata – u namjeri da primoraju zatvorenike da priznaju kako su bili nelojalni OVK u periodu od oktobra 1998. do kraja aprila 1999. godine – naređivali i učestvovali u premlaćivanju i mučenju albanskih civila sa Kosova zarobljenih u logoru Lapaštica”.
Euleksov tužilac Čarls Hardavej rekao je na sudu pre izricanja presude: “Ova trojica nisu ratni heroji, već ratni zločinci.”
Gashi je, međutim, kazao novinarima poslije presude: “Kriminalci su oni koje smo držali u zarobljeništvu, a ne mi.”
Presude za trgovinu organima
Krajem aprila izrečena je presuda u još jednom slučaju koji je privukao pažnju ne samo Prištine i Beograda već čitavog svijeta.
Osnovni sud u Prištini je za učešće u nezakonitoj trgovini organima osudio petoricu ljudi koji su prodavali bubrege u klinici “Medikus” kod Prištine, namamljujući siromašne davaoce iz inostranstva lažnim obećanjima o visokim naknadama, vadeći im organe i presađujući ih bogatim pacijentima.
Sud je vlasnika klinike “Medikus” Lutfija Dervishija proglasio krivim za organizovani kriminal i trgovinu ljudima, osudio ga na osam godina zatvora i naložio mu da plati novčanu kaznu od 10.000 evra.
Njegov sin Arban Dervishi proglašen je krivim po istim tačkama optužnice i osuđen na sedam godina i tri mjeseca zatvora i kaznu od 2.500 evra.
Glavni anesteziolog na klinici Sokol Hajdini proglašen je krivim za nanošenje teških tjelesnih povrijeda i osuđen na tri godine zatvora, dok su pomoćnici anesteziologa Islam Bytyqi i Sulejman Dula osuđeni na po godinu dana zatvora, uslovno na godinu dana.
Visoki funkcioner u Ministarstvu zdravlja Kosova Ilir Reçaj, međutim, oslobođen je optužbe za zloupotrebu službenog položaja.
Prema navodima optužnice, na klinici je 2008. godine obavljeno 30-ak ilegalnih operacija.
Euleksovo tužilaštvo je navelo da su u nekim slučajevima primaoci organa, uglavnom državljani Izraela, plaćali više od 70.000 evra za bubrege.
Dva strana državljanina osumnjičena u ovom slučaju – turski doktor Jusuf Sonmez i Moše Harel iz Izraela – i dalje su u bekstvu.
Poslije osuđujuće presude petorici stanovnika Kosova, Euleks je pokrenuo novu istragu protiv osam osoba osumnjičenih za učešće u trgovini organima na klinici “Medikus”.
Klinika “Medikus” pominje se i u izvještaju Savjeta Evrope, u kojem se pripadnici OVK optužuju za trgovinu organima zatvorenika tokom sukoba 1999. godine.
Tužilac Euleksa Džonatan Ratel je, međutim, za BIRN izjavio da “nije pronašao direktne dokaze” koji povezuju “Medikus” i OVK.
