Više od 15 miliona mrtvih, nebrojeni ratni invalidi, nekoliko slomljenih imperija i trajno promijenjena karta Europe. Kako uopšte početi priču o Prvom svjetskom ratu, klanici naroda koju danas nazivaju prakatastrofom 20. vijeka? Njemački istorijski muzej u Berlinu pronašao je novo rješenje: posjetioci prolaze stazom koja ih vodi na 14 lokacija, a koje su istaknuti primjeri za događaje i razvoj toga rata. Pritom se historija dočarava pomoću izabranih objekata, dijelom se i ličnih sudbina. Izložba jasno pokazuje brzinu eskalacije sukoba između 1914. i 1918. godine.
U predvečerje rata
Početna tačka je predvorje, koje ovlaš skicira uljuljkanost Evrope pred početak stradanja. U ranom dvadesetom vijeku, kontinent sav puca od snage i samopouzdanja, prijestonice su pune života, banke i kompanije posluju van državnih granica, kraljevi, vojvode i carevi povezani su brakom i rodbinskim vezama. Evropa je jedna velika porodica, ali puna privrednih i političkih suparnika i sukobljena oko podjele sveta. Posebno od kako je njemački Rajh, na čijem čelu se nalazio kajzer Vilhem II, počeo da propagira „njemačku svjetsku politiku“ sredinom 1890-ih, polagao pravo na kolonije i za kratko vrijeme izgradio njemačku mornaricu. Tadašnje slike svakodnevnog života u velikom gradu i danas djeluju poznato. Ali strano se doima vojna muzika, koja ispunjava prostoriju. Jer, tada se u gotovo svim njemačkim gradovima osjećao militarizam.
Šest nedjelja nakon Sarajevskog atentata počeo je rat. Svijet se zatresao iz temelja. Izložba nam pokazuje razvaljene zidove, koji su prekriveni naslovnim stranama novina iz tog perioda. Odmah nakon njih prikazana je slika „Germanija“, Avgusta Kaulbaha. Valkira je prikazana sa štitom u ruci. „Vjerovalo se“ , kaže Andreas Niks, jedan od kustosa, „da se vodi opravdan, odbrambeni rat.“ Simboli su već poznati iz 19. vijeka – zastave, sjajni šljemovi, vojnici koji marširaju. Ali, ono što je ovaj put novo je da je to praćeno salvama mitraljeza.
Nova dimenzija rata
Ukupno se u „Velikom ratu“ borilo oko 60 miliona vojnika, samo za Njemačku oko 12 miliona. Ubilačka moć ratnih oruđa po prvi put je prikazala svoju punu snagu tokom bitke na Marni, kojoj je takođe posvećen jedan od 14 odjeljaka izložbe u Berlinu. Zbog novih mitraljeza i artiljerije broj žrtava u prvim nedjeljama rata bio je neočekivano visok. Evropa je brzo prekopana rovovima i više niko nije govorio o skorom kraju rata. Bijele paradne rukavice, koje je vojnik Gotlob čuvao za pobjednički marš u Parizu, ostale su u njegovom rancu. Prvi svjetski rat nije bio ljetni izlet.
U rovovskoj borbi su se na obje strane upotrebljavala i starinska oružja kao što su buzdovani. Ali rat je donio sve efikasnija sredstva za ubijanje. Njemačke trupe su prvi put upotrijebile bojne otrove, aprila 1915. u Belgiji, a do kraja 1916. na Verdenskom frontu bačeno je preko 26 miliona eksplozivnih granata i 100.000 granata sa bojnim otrovima. Te strašne brojke prikazane su slikovito – iza zavjese od gaze stoji osvijetljena gas maska. Čim joj posjetilac priđe, pojavljuje se dim. Ta maska bila je jedina zaštita od smrti u mukama.
Totalni rat
Berlinska izložba prati hronologiju i topografiju Prvog svjetskog rata. Obrađen je front na istoku i na zapadu, sukobi u Africi, novi frontovi u Turskom carstvu, rat u planinama. Prikazuju se cipele za snijeg, u kojima su se vojnici borili kroz brda, toalet papir, društvene igre koje su nosili sa sobom, pisma i fotografije od kuće, igračke koje simbolizuju patriotizam – kao što je model pokretne ambulante. U punom svjetlu je opisana herojska maska vojničkog života u sudaru sa golim činjenicama. Tu su fotografije otvorenih rana, slike obješenih zatvorenika, izvodi iz dnevnika i voštani model ženskih genitalija, izjedenih uslijed infekcije sifilisom. Tu se aludira na polne bolesti koje su vojnici donijeli kući iz vojnih bordela, iako su ih snabdijevali ogromnim brojem kondoma. To je dodalo još više patnje za izgladnjele žene i njihove porodice.
Oko 500 eksponata – vojne opreme, uniformi, oružja, fotografija, filmova, svakodnevnih predmeta, slika, crteža, pisama, dnevnika – iz trideset zemalja u Njemačkom istorijskom muzeju pokazuju da zlo u tim godinama nije znalo za granice. Taj rat bio je prvi totalni rat, koji je obuhvatio sve društvene grupe. Izložba ovog muzeja tjera na razmišljanje.
