Prijatnog i slatko-orašastog ukusa, spelta (krupnik ili pir) je jedina žitarica koja čovjeku može da obezbijedi sve potrebne hranljive sastojke jer u idealnom odnosu sadrži ugljene hidrate, masti, mineralne materije, vitamine i celulozu.
Istorijat
Spelta je žitarica iz familije Triticum, u koje spada i pšenica i njene podvrste. Spelta je nastala prije pšenice, bez genetskih modifikacija i primjene pesticida. Prvi pisani zapisi o spelti datiraju još od prije 5.000 godina p.n.e. Spelta se uzgajala i obrađivala na tlu današnjeg Irana, tadašnje Mesopotamije, gdje se koristila kao osnova za pravljenje hljeba. S razvojem civilizacije, spelta je migrirala i u druge zemlje, naročito u Sjevernu Ameriku, gdje se od početka 20. vijeka, uzgaja na obradivim površinama na oko 600.000 hektara.
Sa razvojem mehanizacije, ekonomije, tržišta, umjesto spelte se počela na velikim površinama uzgajati pšenica, kao jeftinija, ekonomičnija i lakša za obradu. Pšenica je postala primarna žitarica u ishrani ljudi. Međutim, ponovnim povratkom prirodi i organskoj proizvodnji, na obradivim površinama se ponovo sije spelta, kao zdravija alternativa pšenici. Spelta je danas popularna žitarica u Evropi, pa se kod Italijana ona naziva “farro”, a kod Nijemaca “dinkel”.
Gajenje spelte
Spelta je različita vrsta od pšenice. Obje pripadaju istoj porodici, ali se bitno razlikuju po fizičkim, biološkim i nutritivnim osobinama. Ona podsjeća na pšenicu po svom izgledu zrna, koje je duguljasto, usko. Međutim, zrno spelte ili krupnika, za razliku od zrna pšenice, posjeduje debelu spoljašnju opnu ili ljusku. Ljuska zrna spelte čini 30-35% ukupne mase zrna. Zbog toga je i proizvodnja spelte nešto skuplja, jer zahtijeva više obrade nego proizvodnja i obrada pšenice.
Zahvaljujući svojoj tvrdoj opni, spelta dobro podnosi mrazeve, niske temperature, insekte i druge štetne uticaje. Prvenstveno se uzgaja kao organska žitarica, bez genetski modifikovanog zrna, primjene pesticida i herbicida u proizvodnji. Ona čak ne zahtijeva ni đubrenje zemljišta. Spada u otporne žitarice i ne zahtijeva posebne uslove uzgoja. Skladišti se u zrnu sa ljuskom, a prije odlaska u promet se obrađuje i melje. Time se čuva vlažnost i hranljiva vrijednost spelte.
Šta razlikuje speltu od pšenice?
Pored pomenutih fizičkih karakteristika, spelta se od pšenice razlikuje i po nutritivnoj vrijednosti i sadržaju hranljivih materija. Sadrži gluten, koji je rastvorljiv u vodi, a kada se zagrije postaje lakše svarljiv, za razliku od glutena iz pšenice, koji se teže vari i formira kugličaste formacije u organima za varenje. Druga razlika između spelte i pšenice je u DNK strukturi i izgledu ćelija. Pir ili spelta je bogata u visoko vrijednim proteinima u odnosu na pšenicu. Spelta sadrži složene ugljene hidrate zvane mukopolisaharidi. Oni su specifični po tome što posjeduju antiinflamatorna svojstva i obnavljaju koštani i zglobni aparat i hrskavice. Celuloza čini veći dio ljuske zrna spelte, mada se ona kod obrade uklanja. Zahvaljući prisustvu složenih ugljenih hidrata, spelta je zdrava hrana za sportiste i druge fizički aktivne osobe. Daje energiju koja se postepeno oslobađa i kvalitetno ugrađuje u organizam. Za razliku od drugih žitarica, spelta je bogatija u biljnim vlaknima, koja su rastvorljiva u vodi, pa se zbog toga spelta znatno lakše vari.
Speltino brašno možete danas kupiti u svim marketima, prodavnicama zdrave hrane ili naručiti preko interneta.
Kalorijska vrijednost spelte (g)
1 šolja kuvane spelte sadrži:
– 246 kCal
– 11 g proteina
– 1,6 g masti
– 51 g ugljenih hidrata
– 7,6 g vlakana
– vitamini E,B, niacin
– minerali – cink, gvožđe, mangan, kalcijum, magnezijum, natrijum
