Kada se spomene Istanbul, prvo što pada na pamet je jedinstveni Bosfor… Jalije – građevine sagrađene na obali mora iz vremena Osmanlija poredane duž obje obale Bosfora čine Istanbul i Bosfor još ljepšima. “Jalije”, vile na moru koje nas oduševljavaju kada se vozimo brodom po Bosforu, lijepe su kao i sam Istanbul.
Od 600 vila na moru koje se nalaze na Bosforu, njih 366 su historijska zdanja. A priča o 100 njih se nalazi u knjizi “100 istanbulskih jalija”. Iz te knjige možemo doznati da su kvartovi podijeljeni među onima koji su gradili. Sultani su za stanovanje uglavnom odabirali dijelove obale u Bešiktašu, Ortakoyu i Kuručešme, veliki veziri u Bebeku, kršćani i Židovi u Arnavutkoyu i Kuzgundžuku, bogati Grci, evropski diplomati i Armeni u Yenikoyu i Tarabiyi, a vjerski prvaci u Bejlerbeyu.
Priča o nekim od vila na moru koje krase obje obale Bosfora glasi ovako:
Sultan Esmina jalija
Vila poklonjena kćerki sultana Abdulhamida I, Esmi Sultan, od koje je danas ostao samo mol na Ortakoyu, nekad je očaravala svojom ljepotom.
Nakon 1920-tih jedno vrijeme je služila kao skladište duhana. 1975. godine je izgorjela u požaru i od nje su bila ostala samo četiri zida, kasnije je učvršćena čeličnom konstrukcijom i zaštićena staklima. Danas se koristi kao ugostiteljsko-turistički objekat i u njoj se organizuju prijemi, svadbe i proslave.
Jalija Muhsinzade Mehmed-paše
U periodu sultana Mustafe III i Abdulhamida I, veliki vezir je bio Muhsinzade Mehmed-paša i on je dao da se sagradio ova vila, jedna od najvećih na Bosforu. Poslije smrti Muhsinzade Mehmed-paše kuću je naslijedila njegova kćerka, Rukiye Hanuma, a nakon što je i ona preminula, jalija se pretvorila u ruševinu. Objekat je obnovljen 2006. godine i danas se koristi kao hotel.
Jalija Emine Valide-pašinice
Jedna od najvećih vila na Bosforu nalazi se u Bebeku i na svojim leđima sve do danas nosi svu grandioznost Osmanskog carstva. Vilu je sultan Abdulhamid II poklonio Emine Valide-pašinici, majci posljednjeg valije Egipta, Abbas Hilmi-paše. U zdanju koje je sagrađeno 1781. godine danas se nalazi egipatski konzulat.
Kada se raspalo Osmansko carstvo i uspostavljena Republika Turska, Emine Valide-pašinica je željela jaliju darovati Republici Turskoj. Međutim iz razloga što su u to vrijeme u službenom dopisivanju bile zabranjene titule poput “aga”, “paša” i slično, Emine Valide-pašinicu su oslovljavali sa “Emine Hanuma sa Bebeka”. Valide-pašinica se bila naljutila što je se ne oslovljava sa titulom paše koju joj je dao sultan Abdulhamid II, te je jaliju poklonila vladi Egipta. Danas je ta jalija u prilično lošem stanju pa se vrše radovi potpune restauracije.
Zmijska jalija
Zmijska jalija sa svojom zanimljivom prošlošću na posljednjem spratu sadrži sobu u kojoj se nalazi islamska relikvija sakal-i šerif (brada Muhamede a.s.) i koja se posjećuje za vrijeme ramazana, kandilj-noći i bajrama.
Legenda o tome kako je Zmijska jalija dobila ime, glasi: Za vrijeme jedne šetnje po Bosforu sultanu Mahmudu II se mnogo dopala ova kuća i htio ju je kupiti, pa je pitao svog pratitelja Said-efendiju čija je to jalija. Said-efendija je također bio bacio oko na tu kuću pa je odgovorio: “Sultane moj, ta vila je sagrađena na gnijezdu zmija. Zbog toga se u kući stalno pojavljuju zmije”, te je tako izmišljajući laž uspio odgovoriti sultana. Nakon te laži ni Said-efendija nije mogao kupiti vilu, ali ime Zmijska jalija je ostalo.
Jalija Jusuf Zija-paše Egipćanina – Ukleta vila
Vlasnik vile poznate kao jalija Jusuf Zija-paše ili Ukleta vila je bio Jusuf Zija-paša. Svojom arhitekturom jedna od najzanimljivijih vila na Bosforu, jalija Jusuf Zija-paše, ili Ukleta vila danas se koristi kao centralni ured jedne kompanije. Jusuf Zija-paša je u svoje vrijeme bio jedan od najvećih trgovaca. Gradnja ove vile na Rumeli Hisaru je počela 1910. godine. S početkom Prvog svjetskog rata, 1914. majstori koji su gradili kuću su bili mobilisani u vojsku, a radovi su ostali nedovršeni. Istovremeno su potonula dva pašina trgovačaka broda, a paša je zapao u finansijske probleme i bio je na rubu propasti. Zbog toga što nije dovršena i što su drugi i treći sprat ostali prazni, jalija je prozvana “Ukleta vila”. Nakon nekog vremena, u Egiptu je preminuo Jusuf Zija-paša. Prema njegovoj oporuci kamen od kojeg je sagrađen posljednji sprat kule na kući je skinut i od njega je napravljen pašin mezar u Egiptu.
Jalija Redžaizade Mahmuda Ekrema
Jalija jednog od vodećih autora osmanske književnosti u 19. i 20. stoljeću, Redžaizade Mahmuda Ekrema, nalazi se na početku reda vila u Yenikoyu i sastoji se od tri odvojene zgrade napravljene od drveta. Redžaizade Mahmud Ekrem je ovu kuću bio pretvorio u sjedište književnog pokreta i zbog toga je bila poznata i kao “Jalija pisaca”. Najpoznatiji pisci iz tog perioda su se okupljali u njegovoj jaliji, osnivali su književničke skupštine, raspravljali su o književnosti. Sam pisac je napisao mnoge knjige u toj kući.
Afif-pašina jalija
Ovo je druga najskuplja vila na Bosforu. Sve do 90-tih godina u jaliji je bio sačuvan namještaj i stvari Afif-paše. Prva domaća turska serija, Ašk-i Memnun, je 1975. godine snimana u ovoj jaliji. Na vrhu kuće stoji natpis “Allah je najbolji zaštitnik i On je najmilostiviji”. Jalija sagrađena u periodu 1900.-1910. te u svojoj arhitekturi sadrži mješavinu istočnjačih i zapadnjačkih arhitektonskih elemenata.
Said Halim-pašina jalija
Zbog statua dva lava koji se nalaze u vrtu Said Halim-pašine vila je poznata i kao “Lavlja jalija”. Nakon smrti Said Halim-paše, velikog vezira za vrijeme sultana Rešada, njegova dva sina su kratko vrijeme živjela u toj kući. U požaru 1995. godine vila je uništena, a 1998. je potpuno obnovljena. Jedno vrijeme je korištena i kao rezidencija premijera, a danas se u njenom vrtu nalazi restoran i neke sobe su pretvorene u muzej. To je jedno od, na Bosforu, najčešće odabiranih mjesta za svadbe i proslave.
U jednoj od soba ove jalije je 1915. godine potpisano tursko-njemačko savezništvo, što je uzrok ulaska Osmanskog carstva u Prvi svjetski rat.
