“Gusinje je poznato ne samo po svojoj živopisnoj prirodi već i po svojoj burnoj historiji koja je stoljećima utkana u njegov život” – Rizah Gruda…
Poznati sandžački historičar Rizah Gruda koji dugi niz godina živi i stvara u Novom Pazaru u sadašnjim penzionerskim godinama sa nostalgijom se sjeća svojeg Gusinja, odnosno svojeg djetinjstva u gradu sa velikom bošnjačkom tradicijom, kulturom ali i burno historijom koja je prepoznatljiva svim poznavaocima bošnjačke historije u Evropi, a posebno onima na balkanskim prostorima. On je prije par godina došao na zanimljivu ideju da počne istraživati svoje korijene kao i prezentaciju mnogih poznatih bošnjačkih imena iz svijeta kulture, obrazovanja, muzike, ekonomije, sporta, historije te mnogih društvenih oblasti gusinjskoga kraja. Dakle, trebalo mu je par godina da nađe izvore ili da istraži ko je sve, između ostalih, na svoj način doprineo da ova bošnjačka sredina bude spominjana i dan-danas mada su mnogi od njih otišli trbuhom za kruhom širom svijeta (najviše ih ima u SAD) ali su, kako rekosmo, ostavili trag za sobom. U knjizi koja će biti predstavljena široj javnosti sredinom januara mjeseca naredne godine u posebnoj promociji u Novom Pazaru, a kasnije tokom proljeća i u piščevom rodnom mjestu Gusinju, nalazi se nekoliko desetina imena poznatih ljudi toga kraja.
Ekskluzivno, historičar Rizah Gruda za ,,Bošnjak-ks“, između ostalog, ističe:
Selam vama i čitaocima vašeg popularnog web-portala koji ima tako lijepo ime – Bošnjak i to sa Kosova jer ste vi naša braća po vjeri, kulturi, tradiciji i mnogo čemu. Ja sam historičar Rizah Gruda koji veoma cijenim i poštujem vas Bošnjake sa Kosova, posebno one u Župi i Gori koji se tako osjećaju i pišu, jer sam i sam nekada bio učenik srednje učiteljske škole u Prizrenu šesdesetih godina prošlog vijeka za koji me vežu samo lijepe uspomene, a takođe sam završio i Prirodno-Matematički Fakultet u Prištini. Već od naredne 1968. godine živim i stvaram u jednom od najljepših gradova Balkana sa sličnom tradicijom i kulturom još iz osmanskog vremena kao i kulturno-historijskim spomenicima poput vašeg Prizrena, a u pitanju je Novi Pazar.
Neću puno govoriti o sebi ili o svom stvaralaštvu koje je obimno za sve ove godine mog stvaralačkog rada jer o tome trebaju govoriti ili pisati moji savremenici, već je poenta ove moje priče činjenica da postoji moja nova knjiga na kojoj sam radio par godina a u kojoj se nalaze sva znamenita i poznata imena istaknutih Bošnjaka iz mog Gusinjskog kraja pa je to i sam naziv knjige. Dakle, radi se o onim mojim dragim Gusinjanima – ističe, između ostalog Gruda, od perioda slavnog vojskovođe, tj gusinjskog Ali-paše Šabanagića iz otprilike početka 18. stoljeća pa sve do današnjih dana. Inače, ako pričamo o mome rodnom mjestu Gusinje spada u najstarije gradove u Sandžaku, a vjerovatno i na Balkanu. Sama riječ, etimologija Gusinje je ilirsko-latinska.
Ono je dobilo naziv po geografskom položaju, što bi u prevodu značilo – kotlina. U Gusinju su, svojevremeno, živjeli i Rimljani, Kelti i Sasi. U zapisima popa Dukljanina, u 11. vijeku spominje se Gusinjska Župa – kaže u razgovoru Gruda. Recimo i to da je u vrijeme Osmanskog carstva Gusinje dalo četiri paše i to Ibrahim-pašu u periodu, tj pri kraju 16-tog vijeka, drugi po redu je bio Mehmed-paša Šabanagić koji je bio pradjed pomenutog i čuvenog Ali-paše Gusinjca. Treći paša je bio Džafer-paša Koljenović i pomenuti Ali-paša Šabanagić koji je bio poznata ličnost druge polovine 19-tog vijeka. To je strateg – kaže Gruda, koji je tri puta svojevremeno porazio vojsku Crne Gore. To su bile: Polimska bitka, bitka na Nokšiće i Murinska bitka. Upravo je nakon tih bitaka ime Ali-paše Šabanagića ušlo u svjetske anale. On je, dakle, ostao zabilježen u svjetskoj historiji jer nije priznao odluke čuvenog Berlinskog Kongresa, tj odluke Porte da Plav i Gusinje pripadnu republici Crnoj Gori. To je do tada bio nezabilježen slučaj u sviijetu.
Tada Gusinje postaja samostalna teritorija, sve do 1912-te godine kada znamo šta se sve događalo nakon toga. Masovno pokrštavanje muslimanskog stanovništva na silu, ubistva i ucjene i veliki egzodus tadašnjeg muslimanskog stanovništa u Tursku kada su ti krajevi desetkovani što se odrazilo i na buduće generacije. Dakle, u to vrijeme čuveni Ali-paša Šabanagić nije dozvolio da se ovaj kraj okupira a poznat je i po tome što je on jedan od osnivača i član centralnog komiteta Prizrenske lige.
Ako se vratimo u ova, tzv moderna vremena – nastavlja priču historičar Rizah Gruda, ovaj mali gradić dao je veliki broj intelektualaca, otprilike za sve ove godine postojanja oko 2 500 hiljade visokoobrazovanih ljudi. Također iz Gusinja su 25 doktora nauka, 30 magistara, 5 generala, 15 pukovnika, 10 potpukovnika, 10 majora i pomenute 4 paše. Ovo malo Gusinje je sada malo jer velika većina mojih sugrađana živi širom svijeta, a najviše ih ima u SAD, a nekada je od moćne varoši danas mali gradić. U Gusinju danas ima 7 džamija, kao i katolička i pravoslavna crkva gdje je većinsko stanovništvo bošnjačko, a ima i Albanaca, Crnogoraca, Srba i onih neopredjeljenih što jasno govori o multietničnom skladu života njegovih građana, dok je već početkom 2014-te odlukom Skupštine Crne Gore ovom malom gradiću vraćen status opštine koji je imao prije 60 godina što je, svakako, veliki uspjeh za sve nas koji smo porijeklom iz tih krajeva a ima nas razasutih svuda po svijetu baš kao i zvijezde kad zasijaju noću na vedrom nebu – ističe historičar Rizah Gruda uz poneku suzu radosnicu kome redakcija web-portala ,,Bošnjak-ks.info želi puno zdravlja i uspješnog rada u nastupajućoj 2015-toj sa, akobogda, još nekom knjigom koja promoviše bogatstvo jezika, kulture i tradicije Bošnjaka plavsko-gusinjskog kraja.
Inače u pomenutoj knjizi ,,Istaknuti Bošnjaci Gusinjskog kraja“, naćićete i pročitaće mnoge biografije uticajnih i poznatijih ljudi tog kraja, kako rekosmo, iz svijeta historije, politike, sporta, muzike , književnosti, kulture, filozofije, matematike, medicine i mnogih društvenih oblasti a pomenućemo samo neka poput crnogorskog Akademika, književnika i publiciste Zuvdije Hodžića, Džavida Hota – Đanija poznatog sarajevskog estradnog umjetnika i kantautora zabavne muzike, Edina Hota doktora pravnih nauka i jednog od osnivača popularnog web-portala ,,Gusinje-Plav.com“ sa sjedištem u Njujorku, Mulić Redža koji je bio veliki i poznati kosovski kompozitor, tj bio je pionir u afirmaciji muzičke umjetnosti na Kosovu jer je pisao simfonijske, kamerne, filmske, horske i mnoge druge kompozicije.
Tu su i imena poznatog BiH političara i vlasnika ,,Dnevnog Avaza“ iz Sarajeva, Fahrudina Radončića kao i njegovog brata poznatog balkanskog novinara Šekija Radončića, Jarović Sulejmana koji je bio i prvi predsjednik humanitarnog društva ,,Plavsko-gusinji merhamet“ koji je svojevremeno bio i inicijator više humanitarnih akcija za pomoć Gusinju i Plavu kao i BiH u vrijeme agresije na nju. Tu su imena poznatih vojskovođa poput Čekić Hindala čiji su se preci odselili u Tursku gdje je on rođen 1947. godine a svojevremeno je završio visoke vojne škole te je u periodu od 1993. do 2003. godine bio vazduhoplovni komandant Turske armije sa sjedištem u gradu Kajseriju, a danas je penzioner u Ankari te imena mnogih drugih…
Dakle, radi se o vrlo interesantnoj historijskoj knjizi sa puno, kako smo istakli, poznatih bošnjačkih imena, tj imena istaknutih Bošnjaka Gusinjskog kraja koja će, vjerujemo, naći svoje mjesto u historiji naroda tog kraja ali i mjesto u kućnoj biblioteci svakoga od nas jer se moraju sačuvati od zaborava historijske činjenice za neka buduća pokoljenja da jednoga budu znali ko si i šta su i od koga imaju porijeklo.
Profesore Rizah Gruda, aferim ti bilo…
pripremio: Vinetu Ganić
