Do smjene evropske izvšne vlasti ostalo je manje od dva mjeseca. Trka za fotelje u Brisaelu ulazi u odlučujući krug pa i vlade evropskih država članica i kadrovi koji svoje karijere vide pod zastavom dvanaest zvjezdica proživljavaju svoje posljednje dane grozničavog stresa.
Većina vlada je već probrala svoje najodanije kandidate za buduću zajedničku evropsku vlast, neke nominacije su već poznate, a neki karijerni diplomati i članovi postojeće evropske birokratije se ne sustežu ni od samovoljne preporuke novoj predsjednici Evropske komisije Ursuli von der Leyen.
Ko će u konačnici zaposjesti najviše položaje u 27-članom kabinetu hrabro-ofanzivne Njemice u narednih pet godina tek će se vidjeti nakon njenog stava o predloženim kandidatima i nakon pojedinačnog saslušanja svakog od budućih članova njene ekipe pred Evropskim parlamentom.
Politika proširenja EU na čekanju
Svi kadrovski rebusi će biti riješeni do kraja oktobra. Tek tada je moguće otvaranje i eventualno nove stranice Evropske unije prema ključnim pitanjima njene budućnosti – od unutarnje prekompozicije i uloga EU na globalnoj sceni, preko preispitivanja odnosa sa Sjedinjenim Američkim Državama, Kinom, Rusijom, Turskom i susjedskim zemljama, redefiniranja zajedničke politike prema migracijama i azilu, rješavanja energetskog deficita, uspješnijeg pariranja najrazvijenijima u oblasti informacionih tehnologija, pa do još vidljivije uloge EU u odosu prema klimatskim promjenema i očuvanju Planete.
Politika proširenja je također jedna od najvažnijih strateških orijentacija EU. Bez njenog ujedinjenja sa jugoistokom Kontinenta kao geostrateškim područjem Evrope, evropska politika ujedinjenja neće biti oživotvorena. To nije floskula, idealističko naklapanje ili ilizija. To je geopolitička realnost. Pitanje je samo vremena, predvidljivih i nepredvidljivih procesa unutar EU, na globalnoj sceni i u svakoj od zemalja našeg regiona.
Već danas se, međutim, sa sigurnošću može usvrditi da proširenje EU neće biti među najvažnijim vanjskopolitičkim prioritetima EU u narednih pet godina. Zato što trenutni procesi na zapadnom Balkanu, unutar same Evropske unije i globalno nisu optimistični. Sve od Drugog svjetskog rata svijet nije bio bliži sukobima globalnih razmjera. Trgovinski protekcionizam nikada nije bio bezočniji. A gramzivost glavnih aktera neoliberalnog koncepta globalizacije kao savremenog oblika rekolonizacije dostigla je tačku ključanja.
Ono što posebno zabrinjava jeste činjenica da velike imperijalne sile Zapada uključujući i one članice EU koje su do ne tako davno bile višestoljetni kolonizatori uglavnom nemoćnih i ekonomski nejakih zemalja Afrike, Azije i Južne Amerike, savremenu neokolonijalnu politiku žele provoditi i nad svojim ekonomski moćnim ideološkim suparnicima kao što su Kina, Rusija, Turska, Indija, Iran i sve druge „neposlušne države“. Takva praksa vodećih zemalja zapada okupljenih oko Grupe 7 (G7) je zastrašujuća. Proglašavanje „neposlušnih zemalja“ nedemokratskim, zatim diktatorskim i na kraju razbojničkim kako bi se „zatvorila politička konstrukcija „ za ekonomsko-finansijske sankcije, trgovinski protekcionizam, crne liste i konačni rat ili okupaciju – ne miriše nimalo na dobro.
Proširenje ni u „Dnevnom redu za Evropu“ nije u fokusu
U Političkim smjernicama za novu Evropsku komisiju na kojima je Ursula von der Leyen i dobila naklonst većine zemalja članica a ubrzo zatim i glasove za novu predsjednicu najviše zajedničke izvršne vlasti, proširenje Evropske unije se spominje usputno tek nekoliko puta, a neznatno konkretnije tek na petnaestoj stranici opsežnog dokumemnta od 22 stranice kojeg nova predsjednica Evropske komisije naziva svojim „dnevnim redom za Evropu“.
I neki od zapadnih medija su se ovih dana naširoko raspisali povodom kliširanih diplomatskih špekulacija po kojima će proširenje čak i kao pojam biti izostavljen iz naziva ovog potfolija buduće Evropske komisije.
Kada je prije pet godina izabrana sadašnja upravo odlazeća Evropska komisija Jean Claude Junckera, velika se medijska prašina bila podigla nakon njegove izjave da „u narednih pet godina nema proširenja“. Juncker je promijenio i ime resora za politiku proširenja tako što je prioritet stavljen na susjedsku politiku u odnosu na proširenje. Čak su i riječi „politika proširenja“ zamijenjene objektivnijom odrednicom „pregovori o proširenju“, ali zapadni Balkan nije bio zaboravljen, niti je proširenje kao jedna od najvažnijih strateških politika EU bila na margini Junckerove komisije.
Naprotiv, sam predsjednik Evropske komisije i njegov povjerenik za politiku susjedstva i pregovore o proširenju Johannes Hahn, pa i sama specijalna predstavnica EU za vanjske poslove i sigurnost Federica Mogherini više su se u proteklih pet godina bavili zapadnim Balkanom nego mnoge briselske garniture prije njih. Sasvim je drugo, međutim, pitanje to što je i u tom razdoblju BiH nazadovala, što su pregovori između Beograda i Prištine propali, što je u Srbiji entuzijazam ka Evropskoj uniji na sve nižem nivou i što su međususjedski odnosi na Balkanu krajnje zabrinjavajući.
Samosazrijevanje Balkana
Iako formalni nazivi sektorskih politika Evropske unije nikada do sada nisu imali nikakvog suštinskog uticaja na samu politiku, već sada je izvjesno da će evropska stremljenja u narednih pet godina mnogo snažnija nego do sada ipak biti usmjerena ka Evropskoj politici susjedstva i zemljama Istočnog partnerstva. Po novom evropskom pristupu koji će se još više temeljiti na principu „više za više, manje za manje“ zapadnobalkanske zemlje, izvan svake sumnje, neće biti zaboravljene, ali hoće biti prepuštene samosazrijevanju.
Realno gledajući „više za više“ je za Evropsku uniju u ovom trenutku neusporedivo izvjesnije u saradnji s partnerskim zemljama bliskog susjedstva kojim je obuhvaćeno više prosperitetnijih zemalja nego politikom proširenja: Alžir, Armenija, Azerbejdžan, Gruzija, Bjelorusija, Izrael, Jordan, Liban, Libija, Moldavija, Maroko, Sirija, Tunis i Ukrajina.
Isto kao i u evropskoj politici proširenja, politikom susjedstva se cilja na što tješnje bilateralne odnose EU prema svakoj pojedinoj državi, a fokus je na političkoj stabilnosti, razvoju demokratije, jačanju institucija i dobrog upravljanja, vladavini prava i poštovanju ljudskih prava i sloboda, načelima tržišne ekonomije i održivom razvoju.
Evropskom politikom susjedstva EU susjednim zemljama, isto kao i zemljama zapadnog Balkana, nudi povlaštene odnose koji se zasnivaju na uzajamnoj predanosti zajedničkim vrijednostima, nudi im se zajednička politička koordinacija, snažnija ekonomska integracija, povećana mobilnost i što tješnja povezanost među narodima. Ne izostaje ni svaka druga vrsta pomoći i podrške uključujući i sve izdašnije fondove iz zajedničkog evropskog budžeta iz kojega je za susjedske zemlje samo u razdoblju 2014. – 2020. izdvojeno više od 15,4 milijarde eura nepovratnih sredstava.
Balkan gubi privilegiju na pridruživanje EU?
Za finansiranje Evropske politike susjedstva koriste se i drugi instrumenti i programi kao što je Instrument za civilno društvo, a dodatnu potporu u obliku zajmova pružaju i Evropska investiciona banka i Evropska banka za obnovu i razvoj. Potencijal međusobnih odnosa, istovjetno kao i u procesu stabilizacije i proširenja na zapadnom Balkanu, ovisi o tome u kojoj se mjeri partneri zalažu za zajedničke evropske vrijednosti. I kojom brzinom.
Evropska politika susjedstva se razlikuje od procesa proširenja samo u nijansama i isključivo na nivou instrumentarija kojim se te dvije politike provode. Ne prejudiciraju se čak ni odnosi između susjednih zemalja i EU-a u budućnosti, a u svim najnovijim strateškim aktima EU, partnerski odnosi sa zemljama bliskog susjedstva su već preformulirani u “mogućnost pridruživanja”.
Upravo u posljednjih pet godina EU je provela najsveobuhavtniju reviziju svoje susjedske politike imajući u vidu geostrateška prestrojavanja na globalnoj sceni, permanentne nestabilnosti i prevrtljivost politika na zapadnom Balkanu, te kretanja u zemljama južnog i istočnog Mediterana nakon „arapskog proljeća“.
Evropska komisija i Evropska služba za vanjsko djelovanje na čelu s visokom predstavnicom za vanjsku politiku i sigurnost Federicom Mogherini već su početkom februara 2015. godine, samo tri-četiri mjeseca nakon izbora dosadašnje Evropske komisije, otvorili proces preispitivanja Evropske susjedske politike. Početkom jula iste godine Evropski parlament je izglasao i posebnu rezoluciju kojom se insistira na „multipliciranju napora EU za izgradnju strateški jače, usmjerenije, fleksibilnije i dosljednije Evropske politike prema susjedskim zemljama Evropske unije.“
U okviru Politike susjedstva, posebna pažnja je zadnjih godina pojačana prema zemljama Istočnog partnerstva koje je uspostavljeno prije deset godina (Armenija, Azerbejdžan, Bjelorusija, Gruzija, Moldavija i Ukrajina) s ciljem „ubrzanja političkog pridruživanja i daljnje ekonomske integracije između EU i njenih istočnih susjeda.”
U takvom rasporedu interesa, prioriteta i potencijalnih mogućnosti i koristi, realistima nije teško razumjeti zašto je Evropska politika susjedstva među najvažnijim prioritetima i buduće Evropske komisije, a Evropska politika proširenja nije: donedavno neformalni princip “više za više, manje za manje” postao je stvarnost koju zapadnobalkanski lideri još uvijek ne žele da vide. Kao ni njihovi vjerni etnonacionalni glasači!
Pred novom Evropskom komisijom su historijski važni poslovi unutarnje konsolidacije EU i približavanja veoma suprostavljenih koncepata u vezi s budućnošću Unije. A pred svakom od zemalja zapadnog Balkana je historijski zadatak političkog uozbiljenja, deetnizacije i kosmopolitizacije.
S etnonacionalističkim, klerikalističkim, plemensko-interesnim ideologijama, sa tolikim stopama sistemske korupcije i prekograničnog kriminala, sa tolikim osobnim nemoralom i bahatošću političkih i državnih lidera ovaj region nema drugu soluciju osim stagnacije, regresije ili neke nove tragedije.
Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.
