Profesor Filozofskog fakulteta Univerziteta u Sarajevu Nevad Kahteran ovih dana je u sarajevskom Oslobođenju reagirao na nedavne izjave kako je Hrvatska – prvijenac priznanja islama u Evropi 1916. godine, četiri godine nakon Austrougarske, u čijim redovima su se borile bošnjačke regimente u 1. svjetskom ratu.
Profesor Kahteran u reakciji tvrdi da je islam priznat u Srbiji pola vijeka prije nego u Hrvatskoj. O utemeljenosti ove tvrdnje Al Jazeera je razgovarala sa Eldinom Aščerićem, generalnim sekretarom Islamske zajednice Srbije i niškim muftijom.
Aščerić: Reagovanje uvaženog profesora Kahterana je svakako na mestu. On, kao čovek od struke, kako kaže, nije mogao pretpeti svojevrsno falsifikovanje istorije.
Činjenice su tu, islam je zaista prvi puta priznat kao vera u Srbiji kao evropskoj državi. To je izdato u formi dekreta kneza Mihajla Obrenovića ispred Državnog saveta tadašnje Kneževine Srbije 18. maja 1868. godine, a koja predviđa slobodu ispovedanja i ravnopravnost islama kao religije u Kneževini Srbiji.
Kao dopunski akt ovoj povelji, odnosno njena svojevrsna primena, jeste odluka Državnog saveta o opravci jedne gradske džamije (Bajrakli džamije) o državnom trošku te stavljanje iste sa njenim službenicima na dalje izdržavanje.
Islamska zajednica Srbije je nakon raspada SFRJ, i Islamske zajednice te zemlje, povratila svoj pravni kontinuitet pozivajući se na ovaj akt kneževine Srbije te na sledeći akt – Menšuru šejhu-l-islama kojom je imenovao prvog muftiju kneževine Srbije.
U službenom kalendaru Islamske zajednice Srbije 18. maj se obeležava kao Dan Islamske zajednice. Shodno ovome šejhu-l-islam je do postojanja ove institucije, odnosno do kraja osmanskog hilateta 1924, Menšurom imenovao srbijanskog muftiju.
Objedinjavanjem Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini i Islamske zajednice Srbije 1930. pod uticajem kralja Aleksandra Karađorđevića formirana je jedinstvena Islamska zajednica Kraljevine Jugoslavije. Članice ove zajednice u jednstvenu IZ unele su svoje pravne kontinuitete iz 1868. IZ Srbije odnosno 1878. IZ u BiH.
Zbog čega nije uslijedila reakcija Rijaseta islamske zajednice Srbije? Nisu reagirale ni vlasti Srbije – Vlada i predsjednik.
Aščerić: Islamska zajednica Srbije poznaje svoju istoriju i neguje i afirmiše demokratska dostignuća zemlje o kojoj deluje trudeći se da neka ranija dostignuća u saradnji sa drugim tradicionalnim verskim zajednicama u Srbiji povrati, među njima su danas veronauka u osnovnim i srednjim školama, verska služba u vojsci Srbije.
Ne treba zaboraviti da je u Srbiji, odnosno Kraljevini Jugoslaviji, do 1946. bilo integrisano šerijatsko sudstvo u okviru javnog pravosuđa.
Smatramo pozitivnim ovakvo delovanje Islamske zajednice u Hrvatskoj koja afirmiše Hrvatsku kao domovinu muslimana koji u njoj žive i deluju podstičući državni aparat da očuva dobru tradiciju iako su po pitanju ocene da je to prvi put u evropi preterali.
Kako vam je poznato, u Srbiji je ovih dana bila izborna atmosfera pa je to verovatno razlog da niko od državnih organa nije powsvetio pažnju ovom događaju u Hrvatskoj.
Je li se taj podatak vlast namjerno prešućuje ili čak ni ne zna za njega?
Aščerić: Ovaj podatak je itekako poznat Islamska zajednica ga čuva kroz manifestaciju Dana Islamske zajednice svakog 18. maja što će biti slučaj i ove godine organizovanjem različitih manifestacija u periodu od 6. do kraja maja.
Sarajevski profesor navodi da je Pravni osnov za stvaranje Islamske verske zajednice u Srbiji stvoren Zakonom o vakufskim zemljama 1863. godine. Sloboda ispovijedanja islama u Kneževini Srbiji je priznata ukazom kneza Mihajla Obrenovića 18. maja 1868. godine. Možete li nam dati nešto više o tome?
Aščerić: Proces osamostaljenja kneževine Srbije od Osmanskog carstva je započeo političkim delovanjem Obrenovića, u okviru ovog procesa Osmanska Turska,kao vrhovni verski autoritet muslimana u globalu vodila je računa o muslimanskom stanovništvu i islamskim sakralnim objektima koji su ostali u kneževini Srbiji te kroz ova akta trudila se obezbediti njihov adekvatan status.
Prema velikom osmanlijskom putopiscu Evliji Čelebiji, koji je boravio u Beogradu 1660. godine, Beograd je tada imao oko 98.000 stanovnika, od kojih 21.000 nisu bili Muslimani. Tada je u Beogradu pored javnih objekata bilo 7 javnih kupatila – hamama, oko 7000 kućnih banjica – hamama, 6 karavan saraja, 21 trgovački han i 217 mesdžida i džamija. Srpske vlasti su 1836. godine popisale džamije u Beogradu, i u tom spisku se nalazilo 16 džamija. Sada je jedna. Kada je već islam tako rano priznat, otkuda ovako drastični pad džamija?
Aščerić: Povlačenjem Osmanske Turske muslimansko stanovništvo je masovno napustilo teritoriju kneževine Srbije, najpre su to uradili veleposednici verovatno ne želeći da izgube svoj položaj u feudalnom sistemu, a za njima i ostalo stanovništvo. džamije su nažalost većinom ostale puste i i bez održavanja. Ta činjenica poslužila je kao osnov tadašnjoj vlasti da džamije poruši.
S druge strane, u Hrvatskoj uprkos priznanju Islama prva džamija u Zagrebu sagrađena je adaptacijom zgrade Doma likovnih umetnika od strane vlade NDH tek 1941. što je po oslobođenju bio povod da se ona ukloni a tek kasnih 80-tih ponovo sagradi nova.
Kakva je situacija sada, je li islam ravnopravan pravoslavnoj i katoličkoj crkvi u Srbiji?
Aščerić: Zakonom o crkvama i verskim zajednicama islamskoj zajednici je priznat pravni kontinuitet iz zakona od 1930 godine, te shodno tome ima status tradicionalne verske zajednice kao SPC, RKC ili jevrejska zajednica.
Na kakve izazove nailazi IZ Srbije?
Ranije se moglo čuti da muslimani nemaju svoje mezarje i da su im uskraćena i druga prava. U kojoj mjeri su ta prava unaprijeđena u zadnje vrijeme? Čini se da javnost nije dovoljno informirana o tome.
Aščerić: U prvom redu, definitivno to jeste ova podela u organizacionom smislu u Islamskoj zajednici Srbije. To je ono što je najveći problem i iz čega izviru mnoge neke stvari gde Islamska zajednica ne može da funkcioniše i da postigne neki svoj puni kapacitet tradicionalne verske zajednice u Srbiji.
Radi se o organizacionoj podeli [na Islamsku zajednicu Srbije i Islamsku zajednicu u Srbiji, op.a.] i zbog toga je status Islamske zajednice zamrznut pri Registru crkava i verskih zajednica. Samim tim i neka prava koja Islamska zajednica ima, u prvom redu to jeste restitucija imovine koja se i dalje ne rešava upravo zahvaljujući tom problemi.
Što se tiče mezarja, situacija se postepeno popravlja i ide ka sigurnom rešenju. Na gradskim parcelama svih gradskih grobalja već su uveliko odvojene parcele za musliman orijentisane onako kako treba. To je ono što smo u principu i tražili. To je neki model gradskih grobalja kao što je u Sarajevu Vlakovo ili slično.
Groblja koja su centralna gradska, u kojima se sahranjuju sve konfesije i svi imaju svoje parcele shodno broju stanovnika, namenjene za sahranjivanje prema verskim obredima različitih konfesija.
Poznato je da dolazite u Banju Luku na otvaranje obnovljene Ferhadije. Da li ste dogovorili kakve susrete i da li očekujete unapređenje odnosa između Rijaseta IZ-a Srbije i BiH?
Aščerić: Mi nikada nismo prekidali odnose sa ljudima u Bosni i Hercegovini, niti sa Islamskom zajednicom generalno. Imamo različito mišljenje o organizaciji Islamske zajednice.
Mi se ne sukobimo ni s Islamskom zajednicom u BiH ni s njenom ekspoziturom u Srbiji, jer nemamo različite poglede na vjersko učenje. Nema takvih sukobljavanja i to smatramo najvažnijim.
Svako razmišljanje u pogledu organizacije muslimana u određenoj zemlji ne treba biti izvoz sukoba, već treba navoditi na razgovor i nadamo se da ćemo taj razgovor imati što prije.
Što se tiče sadašnjeg reisu-l-uleme gospodina Huseina Kavazovića, imamo poštovanje prema njemu kao čovjeku, kao učenjaku, kao čovjeku koga znamo i sa pozicije tuzlanskog muftije. Komunikacija je na neki način otvorena. Bili smo i prisustvovali zadnji put na dženazi u Srebrenici, sada će to biti u Banjaluci.
U svakom slučaju, postoji komunikacija, s tim što ona treba da bude na što boljem nivou i tome trebamo da težimo.
Vi ste niški muftija. Nedavno je džamija u Nišu oskrnavljena i pored cjelodnevnog policijskog nadzora koji ovaj vjerski objekt ima još od 2004. godine, kada je zapaljena u neredima. Kako muslimani žive u tom gradu?
Aščerić: Hvala Bogu, osim nekih takvih ekscesa gde huligani, maloletni i punoletni, svejedno, šaraju džamije, u samom gradu nema nekih problema. Ljudi nemaju problema, da je neko napadnut fizički ili verbalno.
Zadnje skrnavljanje džamije bilo je rezultat prepucavanja dve grupe navijača preko leđa džamije i Islamske zajednice, što je bilo neprijatno. Islamska zajednica je apelovala da se krivci pronađu i adekvatno kazne. Jednostavno, to je spomenik kulture i spomenik Islamske zajednice – sakrealni objekat žive verske zajednice.
Uprkos svemu tome ne postoji neki strah u ljudima što je najvažnije i ne postoji nekih bilo kakvih okršaja fizičke prirode ili verbalne prirode između ljude u samom gradu. To je ono što je za Islamsku zajednicu najvažnije.
