U utorak se u Luksemburgu po ko zna koji put potvrdilo da bez kompromisa ne bi bilo ni Evropske unije.
Iako je tokom rasprave o zapadnom Balkanu varničilo sa svih strana dok su se koplja lomila oko konačnog otvaranja pristupnih pregovora s Albanijom i Makedonijom, članovi Vijeća ministara općih i evropskih poslova su se na koncu dogovorili. Prethodno nepopustljive Francuska, Nizozemska i Danska su se složile da ove dvije balkanske zemlje treba ohrabriti na putu evropskih integracija, ali da početak pregovora mora biti „uslovan“ i tek za godinu dana.
Juni 2019. godine je određen kao granična vremenska linija za „otvaranje puta“ ka pregovorima o pridruživanju. Do tada bi Evropska komisija trebala uraditi svoj dio posla na ohrabrivanju sveobuhvatnih reformi i ispunjavanju uslova koje su, na insistiranje zemalja protivnica proširenja, izdiktirani vlastima u Skoplju i Tirani. Vijeće na nivou ministara vanjskih poslova bi trebalo dati svoju saglasnost na ove zaključke, a Evropsko vijeće (lideri država ili vlada EU) mora odobriti sazivanje prve Međuvladine konferencije o formalnom otvaranju prvih pregovaračkih poglavlja.
Uz sve ovo, morat će se sačekati i naredni izbori za Evropski parlament koji su već zakazani za 23. do 26. maja naredne godine, te formiranje izvršne i zakonodavne vlasti Evropske unije. To podrazumijeva mogućnost izbora i nove Komisije čiji petogodišnji mandat ističe istodobno s evropskim parlamentarnim izborima što, realno, ne isključuje kadrovske promjene ni u sektorima međunarodnih odnosa i politike proširenja. Federica Mogherini i Johannes Hahn bi u junu naredne godine, kada bi Albanija i Makedonija trebale imati „potpuno jasnu perspektivu članstva“, mogli biti i bivši. Imajući, dakle, u vidu ovakavu mrežu okolnosti, formalni početak usklađivanja interesa između Evropske unije i dvije kandidatske zemlje (u političkom i medijskom žargonu „pristupni pregovori“) nije realno očekivati prije kraja naredne godine. I to bi bio ogroman iskorak za obje strane!
Šta su uslovi?
Pred Albanijom i Makedonijom su duge liste uslova koje treba ispuniti na putu ka Evropskoj uniji – od reforme političkog sistema i ustrojstva efikasnih institucija, preko radikalne reforme pravosudnog sistema, vladavine prava i suzbijanja korupcije i organiziranog kriminala, do promjene u glavama političkih vođa kada je riječ o nacionalnom pitanju i izazivačkoj nacionalističkoj retorici. Najteži međudržavni nesporazum oko imena Makedonije riješen je tek polovično, jer je upravo na dan odlučivanja o početku pregovora s njegovom zemljom, predsjednik države Đorge Ivanov odbio potpisati Zakon o ratifikaciji konačnog sporazuma s Grčkom o preimenovanju Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije u Republiku Sjevernu Makedoniju. Takvim svojim potezom Ivanov je dodatno ojačao sumnje kod nekoliko evropskih članica i doslovno podebljao riječ „uslovno“ u odluci o početku pregovora.
Za nizozemskog šefa diplomatije Stefa Bloka, koji je negirao želju svoje zemlje za otvaranje pristupnih pregovora sa Albanijom i Makedonijom, izvor svih sumnji i najveći problem u obje zemlje je institucionalna korupcija i organizovani kriminal. „To se kosi s našim poimanjem ozbiljne države i tu dalje nema rasprave“, kategorički je izjavio Blok uoči sastanka Vijeća. Iz Haga su i do sada stizale takve poruke, ali se prethodni vladajući režimi u Tirani i Skoplju na njih nisu osobito osvrtali. Razlog je priprost: intergracioni procesi su u ovom regionu bili i ostali uvijek moderna, dovoljno komotna i vrlo udobna mantra za kleronacionalne, grupne i pojedinačne interese. Sada se, međutim, bezuslovno insistira na „konkretnim i vidljivim dokazima“ u borbi protiv ove zlokobne pošasti u cijeloj regiji. Nizozemski ministar se u Luksemburgu zakleo da će na rješavanju ovog problema insistirati do kraja, za što je u konačnici i dobio podršku svih ostalih članica Evropske unije.
“Mi kao i svi ostali u Uniji vidimo da u Albaniji i Makedoniji ima napretka u vladavini prava, ali to nije dovoljno, niti je to ono što mi želimo tamo vidjeti”, izjavio je Blok. Za njega i njegovu zemlju je „veoma važno da Skoplje i Tirana, ali i svi ostali u regiji, pokažu nepokolebljivu istrajnost u borbi protiv organiziranog kriminala i korupcije u svojim državama”, rekao je aludirajući očigledno na općepoznatu činjenicu da su i organizirani kriminal i korupcija, kao i drugdje u neuređenim državama, i na Balkanu produkti samog sistema, te da se samo sistemski mogu i eliminirati.
Ne sporeći da bi preokret u evropskim integracionim procesima značio preokret i za stabilnost i sigurnost u cijeloj regiji, ministri EU-a su u Zaključcima od utorka naglasili neophodnost radikalnih reformi i vladavine prava, te pozvali vlasti u Tirani i Skoplju da nastave „s vidljivim napretkom u prioritetnim strukturnim reformama“. Pozvali su Evropsku komisiju da „pažljivo prati reformske napore u svim zemljama regiona. Vijeće također podsjeća da će odluka o otvaranju pregovora o pristupanju sa Makedonijom i Albanijom zavisiti isključivo od progresa u reformama, od regionalne saradnje, završetka nacionalnih parlamentarnih procedura i ishoda referenduma u Makedoniji o imenu države.
Šta su pouke i poruke luksemburškog kompromisa?
Prva pouka kompromisne odluke iz Luksemburga je da EU ne može i neće uskoro izaći iz unutarnje institucionalne neefikasnosti. Kriza u odlučivanju se nastavlja. Nacionalnointeresne blokade, koje traju već dvadesetak godina, ostaju. Druga pouka je da se Evropska unija još uvijek ne uzbuđuje zbog sve češćih geopolitičkih konstrukcija po kojima će SAD, Rusija i Turska pojačavati tempo u preuzimanju liderske pozicije na Balkanu „ukoliko politika proširenja bude i dalje kolebljiva“. Treća opšta pouka luksemburške odluke je da EU, zbog sve dublje polarizacije unutar ‘tvrde jezgre’ i između najmanje triju ‘perifernih’ blokova unutar Unije, nije u mogućnosti pulsirati u ritmu sve učestalijih, ali nerealnih, inicijativa sa zapadnog Balkana da se ovo područje “prekoredno” i „u paketu“ primi u Evropsku uniju kako bi se preduprijedili eventualni novi konflikti i osigurala dugoročna perpsketiva građanima koji u potrazi za boljim životom, više pravde i demokratije, u sve većem broju napuštaju svoje domovine.
Pouka luksemburških zaključaka je i u tome da se zapadne zemlje, bez obzira da li su za proširenje Evropske unije ili nisu, sve teže oslobađaju vlastitih strahova od zemalja s nedovoljno realiziranim demokratijama. Takvu skeptičnost prema zapadnom Balkanu bi u regionu trebalo razumjeti, jer manje ili više krhke demokratije na tlu bivše Jugoslavije i u post-enverovskoj Albaniji, nisu problematiče same po sebi. Mnogo su gore njihove posljedice u formatu retrogradnih državnih vlasti, nedovršenih političkih sistema, neefikasnih institucije, permanentnih nestabilnosti i varijabilne sigurnosne situacije u regionu.
Uz sve ovo, Bosna i Hercegovina se s još većom zebnjom smatra izdvojenim, i najtežim, slučajem u regionu. Uz ostalo i zbog toga što se duže od 21. godine od prve evropske strategija za zapadni Balkan, ova zemlja i dalje zadovoljava statusom poluprotektorata s naglašenom ulogom međunarodnog visokog predstavnika. Takvim statusom je uramljena među nesposobne za vlastiti put. Politika podjela i nacionalistička retorika su, također, stalna frustracija zvaničnika u evropskim institucijama, dok imidž Bosne i Hercegovine u stručnim krugovima u Briselu nije bio nikada lošiji. U tom stilu su i najsvježiji zaključci Vijeća o Bosni i Hercegovini – ako ih se na Marijin Dvoru umije čitati.
Evropska stvarnost iz francuskog ugla
Francuska, koja uz pomoć iz Vašingtona i Londona pokušava preuzeti ulogu mašinovođe u sve škripavijoj njemačko-francuskoj lokomotivi Evropske unije, insistira na tome da ovaj ekonomski, politički i monetarni blok, konačno, prvo reformira sopstvene institucije pa tek nakon toga da nastavi s primanjima novih članica. O tome su zadnjih mjeseci iz Pariza otpremani cijeli tomovi dobrih i loših prijedloga koji u Briselu i Berlinu za sada nisu izazvali oduševljenje, iako Francuska u svojim nakanama nije usamljena. Naprotiv. Razlike u percipiranju ključnih evropskih politika, odnos prema međunarodnim kriznim žarištima, te saradnja s Rusijom, tek su djelić obuhvatnog tematskog opusa koji u njemačko-francuskom dijalogu nije na poželjnom nivou harmonije. Evropska politika proširenja je već godinama samo jedno od pitanja o kojem se ove dvije liderske članice ne slažu.
Gledajući ka zapadnom Balkanu iz njemačkog ugla, proširenje EU na ovo područje je isto što i garancija trajne stabilnosti i bržeg prosperiteta građana. Iz francuskog ugla se ista tema vidi u mnogo širem spektru nijansi koje u cjelini vode k novoj konfiguraciji same Evropske unije. Po nekim idejama iz Grada svjetlosti, buduću Uniju bi trebali činiti jedna, i to najtvrđa, jezgra od samo nekoliko najodlučnijih proevropskih članica, pri jezgri bi zatim bile zemlje labavije evropske orjentacije, te nekoliko gravitacionih područja među kojima su zemlje zapadnog Balkana i „bliskog susjedstva“ u pojasu bivšeg Sovjetskog Saveza.
Sve će ovo, međutim, biti samo naklapanja dok ne prođu evropski parlamentarni izbori za jedanaest mjeseci, kada će i u Briselu zasjesti možda sasvim drugi evropski pesimisti i vizionari.
Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.
