Da vlasti Republike Srpske nisu još jednom opskurnom obljetnicom u Višegradu podsjetile na fenomen stranih plaćenika na bosanskom ratištu, javnost u BiH bi i zaboravila na ove „pse rata“ u redovima VRS-a. I zvono priče o „stranim ratnicima“ ostalo bi na mudžahedinima i „ratnim vlastima u Sarajevu“ koje su ih dovele, te na legionarima u hrvatskim postrojbama.
Međutim, ponovo se desilo da su vlasti iz RS-a pokušale glorificirati nešto što pametna vodstva po pravilu nastoje prešutjeti. Zdravom logikom i pošteno gledajući teško je naći pozitivne moralne aspekte pojave plaćenih vojnika bilo gdje, ali ovdje je nešto sasvim drugo bilo važnije od logike. Na spomenik u Višegradu 12. aprila vijence su položili predstavnici vlasti RS-a, srpska udruženja iz Srbije i sa Kosova, motoristi ruskog motociklističkog kluba „Noćni vukovi“, nekoliko preživjelih ruskih dobrovoljaca, sve skupa stotinjak ljudi i to je bilo sve. Bez predstavnika Ambasade Rusije u Sarajevu, o čijim građanima se ovdje i radi.
Događaj, međutim, otkriva nešto drugo – potrebu entitetskih zvaničnika da javnosti (domaćoj i stranoj) demonstriraju da i danas imaju podršku „ruske braće“, kako su je imali i u ratu, te da su te veze i ljubav neraskidivi i ubuduće. S druge strane, politički nemudro otkrivaju se razni oblici ruske podrške srbijanskoj agresiji na BiH, što danas nije nebitno u razotkrivanju aktuelnih ruskih djelovanja na Balkanu putem „kulturnih centara“, „humanitarnih organizacija“ i slično.
Veza Moskva – Beograd
Zato je možda bitno podsjetiti ko su bili psi rata u redovima VRS-a. Viktor Vladimirovič Zaplatin, komandant 1. dobrovoljačkog odreda VRS, gdje je bilo raspoređeno najviše ruskih dobrovoljaca, tokom manifestacije na brdu Grad iznad Višegrada ponovio je mantru kako je u Moskvi formiran odred od Kozaka iz Moskve, Dona i Saratova kao „pomoć bratskom srpskom narodu, jer tada zvanična ruska politika nije dozvoljavala pomoć Srbiji (!)“ i da su došli tek 1993.
U suštini, radi se o prikrivanju notornih činjenica o državnom djelovanju i Moskve, i Beograda, u operaciji uključivanja vojnih snaga u borbena djelovanja protiv Armije RBiH, ali pod legendom „dobrovoljačkih odreda“ kako bi se izbjegla odgovornost država. U stvarnosti – vrbovanje, okupljanje, transport, obuku, naoružavanje i plaćanje mogle su vršiti jedino državne strukture svojim policijskim, vojnim i državnim resursima. Vojne i civilne obavještajne službe Republike BiH prikupile su tokom rata bezbroj podataka o tome, kao i o borbenim djelovanjima Rusa, Rumuna, Grka, Ukrajinaca, Bugara i Mađara u srpskim jedinicama. Oni su bili u BiH već 1992. godine.
Najprije, regrutacija i okupljanje u Moskvi. Najveći posao u tome obavljala su razna udruženja srpsko-ruskog prijateljstva, formirana tobože spontano, ali tako da njima rukovode aktivni ruski oficiri, penzionisani veterani ili lokalne nacionalističke vođe, kao što su bili kapetan Aleksandar Kravčenko i Jaroslav Jastrebov.
Podaci govore da su ruski dobrovoljci dolazili u manjim ili većim grupama u Beograd i čak sa naoružanjem, a među njima je bila galerija likova od potpunih vojnih diletanata, kriminalaca i avanturista do vrhunskih profesionalaca sa raznih ratišta. Prihvatni centri u Srbiji bili su u kasarnama u Batajnici, Bubanj Potoku, u krugu fabrike „Zorka“ u Šapcu, na Petrovaradinu kod Novog Sada, u vojnom objektu na Tari itd. Zatim i na okupiranim područjima u Podrinju, oko Zvornika, Višegrada, Bratunca, u Sokocu i oko Sarajeva odakle su se uključivali u ofanzivna djelovanja.
Plata 200 maraka uz ratni plijen
Administrativno je poslove oko njihovog prihvata i evidentiranja vodio tzv. Biro Republike Srpske u Beogradu, a glavnu ulogu u njemu su imali Jovan Đogo, major Vojske Jugoslavije porijeklom iz BiH (kasnije ključni Karadžićev jatak tokom skrivanja) i Vojislav Šešelj, koji je regrutovao dobrovoljce i po Srbiji. Kad bi krenuli u BiH, upućivani su najčešće u Glavni štab VRS-a, gdje ih je po jedinicama, prema potrebi, raspoređivao major Mićo Grubor, tada personalac u Mladićevom GŠ-u VRS-a.
Prvi rusko-kozački plaćenici stigli su u područje Čajniča i Rudog već u proljeće 1992. godine na zahtjev Duška Kornjače. U Podrinju su kasnije, u jesen kada su stigle veće grupe Rusa i Kozaka, formirana dva dobrovoljačka odreda kojima su komandovali Aleksandar Muharev i Mihaila Viktorovič Trofimov. Bili su u sastavu Višegradske brigade VRS od koje su, prema zaplijenjenim dokumentima, zadužili naoružanje i opremu.
Finansijski i logistički, ove snage je podržavala Vojska Jugoslavije, odnosno država Srbija. Plata prvih plaćenika po ugovoru je bila oko 200 njemačkih maraka, a u dane intenzivnih borbi (ofanzivna djelovanja) Rusi su dodatno plaćani 100, a Kozaci 400 maraka! Međutim, plaćenici su, osim nevelikim dnevnicama, bili stimulirani i davanjem dozvole da zadrže ratni plijen do kojeg dođu pljačkom osvojenih područja, da se mogu baviti švercom, kriminalom itd., a date su im usmene garancijom da će biti amnestirani od bilo kojih zločina koje počine.
Plaćenici su potpisivali ugovore i oduzimana su im dokumenta u Beogradu prije odlaska u BiH, čime ih se donekle primoravalo na poštivanje subordinacije srpskih komandanata i prikrivao njihov stvarni identitet na bojištu. U praksi, pri takvom statusu i motivaciji plaćenika nije moglo biti velike ljubavi sa srpskim kadrovima unutar jedinica VRS-a pa nisu bili rijetki i međusobni sukobi. Svjedočenja oslobođenih logoraša iz zatvora Kula kod Sarajeva potvrđuju da je u istom logoru bilo i zatvorenih Rusa. Ali, ne zbog ratnih zločina, nego zbog silovanja i pljačke u srpskim kućama u Miljevićima i Grbavici!
Podaci o djelovanju Rusa prikupljeni su najprije praćenjem radio-veza agresora, a vremenom su obavještajni organi ARBiH-a dolazili i do zaplijenjenih dokumenata i konačno do živih, zarobljenih plaćenika. Tako se došlo i do strukture i identiteta ruskih kadrova. I ne samo ruskih.
Instruktori, komandosi, padobranci…
U jurišne jedinice VRS-a raspoređivani su vrhunski obučeni i iskusni plaćenici, najčešće ruski veterani iz Afganistana ili Čečenije. Bilo je tu komandosa, padobranaca, tenkista…, i takvi su korišteni na najtvrđim uporišnim tačkama na bojištu za probijanje linija ARBiH tokom ofanziva npr. na Teočak, Olovo, na posavskom koridoru i vrlo često na dijelu sarajevskog bojišta na brdu Žuč. Na sarajevskom bojištu se često na radio-vezama pojavljivao potporučnik Bikov koji je komandovao tenkovskim snagama, a kapetan Mihail Postihamov komandovao je specijalnom jedinicom u Posavini.
VRS je često prepuštala Rusima upravljanje artiljerijskom vatrom i raketnim sistemima te se na vezama u rejonima Zavidovića, Teočaka, Bihaća, Ozrena…, bilježila komunikacija na ruskom jeziku.
Posebno su bili zanimljivi plaćenici Rumuni. Veliki broj njih bili su bivši pripadnici službe „Sekuritatea“, nekad u službi Nicolaea Ceausescua i oni su smatrani vrhunskim profesionalcima. U ljeto 1993. tokom srpske ofanzive na Žuč iznad Sarajeva najžešće i najupornije napade na položaje ARBiH izveli su upravo oni. Tada su na njima prvi puta viđeni dugi, pancirni mantili, a neobična upornost i „hrabrost“ u napadu kasnije je rasvijetljena otkrićem da su svi bili pod uticajem narkotika. Osim na tom bojištu, vrlo često su iznad Sarajeva Rusi boravili u jedinci četničkog vojvode Slavka Aleksića na Jevrejskom groblju.
Drugi tip plaćenika bili su instruktori. Igor Vasiljevič Guskov bio je ruski veteran iz Afganistana i on je tokom rata držao obuku srpskim specijalcima u kasarni u Bijeljini. Iz dokumentacije srpskih jedinica zaplijenjene u napadima pripadnika 1. korpusa ARBiH tokom borbi 1995. godine saznalo se da su visoki ruski oficiri čina majora i pukovnika držali stručnu nastavu, kurseve za pripadnike vojnih obavještajnih organa. Dosta je dokumenata koji govore o ruskim instruktorima za raketna i navođena oruđa (na Manjači, Majevici, Višegradu…).
Ipak, najveći broj plaćenika bili su obični vojnici, angažirani kao „topovsko meso“ u pješadijskim borbama, ali i kao izvršioci najtežih zločina prilikom upada u nesrpska naselja. O grčkim plaćenicima, koji su pod zastavom Grčke umarširali u razorenu Srebrenicu, već je dosta govoreno. Njihova uloga u vojnom smislu bila je minorna, ali je njihovo vjerovatno učešće u zločinu, i uopće činjenica da su u Grčkoj uz prećutni pristanak vlasti regrutirani dobrovoljci za rat u BiH, trajno bacila sjenu na odnos Atine prema BiH.
Ratovalo 10.000 plaćenika
Vojne procjene o strancima raspoređenim u manje jedinice VRS ukazivale su da je u raznim periodima broj varirao od nekoliko stotina do 2.500 plaćenika, ali je sveukupno od 1992. do 1995. godine na bojištima širom BiH ratovalo blizu 10.000 stranaca, samo u redovima VRS-a.
Naravno, stranaca je bilo i u ARBiH i HVO/HV-u čiji su karakter djelovanja, motivacija i status bili nešto drugačiji, o čemu ćemo više govoriti drugi put. U svakom slučaju, zvanično priznanje vlasti RS-a da je na strani VRS-a ratovalo oko 700 stranih plaćenika tj. „dobrovoljaca“ te da ih je poginulo samo 37 – daleko je od istine. Brojčano minoriziranje služi prikrivanju stvarnog obima učešća boraca iz Rusije i uloge ove države.
Samo na spomeniku na groblju u Višegradu upisano je 37 imena. Ima ih u groblju u Miljevićima i drugdje u RS-u, a sporadično i širom FBiH pokopana su tijela plaćenika koja niko iz organa VRS nije želio preuzeti. Za jedan broj tijela nikad nije utvrđen identitet, jer nisu imali nikakva dokumenta, što je tipična sudbina plaćenika kada poginu daleko od kuće za račun zlog poslodavca.
Dakle, razumljivo je da se podaci o gubicima kriju, a posebno ako se radi o stranim plaćenicima u ratu koji se nastoji prikazati „građanskim“, a nikako agresijom. Tome i služi legenda o „ruskim dobrovoljcima“ poginulim u odbrani srpske braće, saveznika po krvi i vjeri, iako se radilo o klasičnoj vojnoj pomoći Rusije tzv. „neinstitucionalnim sredstvima“.
RS u svemu ovome nastoji odigrati svoju rolu pa makar to bilo i na način da se u Višegradu ponovo izvede igrokaz u kojem najobičniji zločinci, psi rata postaju heroji i „dokaz“ ruske privrženosti i starateljstva nad srpskim interesima na Balkanu. Pa, da se to zna, ako bi nekom sa Zapada slučajno palo na pamet da to ospori ili zanemari. No, treba reći i to da je, i bez kvazihistorijskih političkih manifestacija nad spomenicima poginulih plaćenika, ruski uticaj u Srbiji, BiH, Hrvatskoj… danas činjenica i da se odvija na mnogo sofisticiraniji, efikasniji i opasniji način, nego što su to nekad bile horde dobrovoljaca.
Posljednjih godina svjedoci smo afere za rusko-srpskim „humanitarnim centrom“ u Nišu, koji je identificiran kao klasični obavještajni punkt Moskve. Zatim, vlasti u RS već dugo traže način da ozvaniče učešće ruskih instruktora u policijskim centrima za obuku MUP-a RS-a, što im zasad ne uspjeva, jer su u Banjoj Luci već policijski instruktori sa Zapada.
„Noćni vukovi“ također imaju svoju ulogu, da demonstriraju rusko prisustvo i podršku Dodikovom režimu… I sam Milorad Dodik, nakon jednog od sastanaka sa Vladimirom Putinom, insinuirao je neprovjerljivu, ali intrigantnu navodnu zainteresiranost Moskve da u policijskom centru RS-a u Zalužanima instalira svoju bazu!? I tako dalje…
Dakle, u kontekstu ovakvih okolnosti višegradski morbidni igrokaz samo je nebitna epizoda u novoj ruskoj igri na Balkanu.
