Šoljica čaja ostala je na stolu. Netaknuta. Đuro Zagajski je te večeri, u proleće 1983. godine, iznenada napustio stan u Minhenu i krenuo u nepoznatom smjeru. Sljedećeg jutra prolaznici su u predgrađu bavarske metropole otkrili leš 43-godišnjeg hrvatskog emigranta.
Robert Zagajski nikada neće zaboraviti trenutke kada je posljednji put video svog oca. Živog. „Ubica nije bilo. Oni su se izgubili. Nije bilo nikoga ko je naredio ubistvo, zvanično se za to niko nije mogao okriviti. I policija je na kraju bila nemoćna“. Za Roberta Zagajskog nema sumnje, on kaže da zna ko mu je ubio oca – Udba.
„Nije ubijen niko nedužan“
Đuro Zagajski samo je jedna od žrtava „sigurno najduže nerazjašnjene serije ubistava u njemačkoj poslijeratnoj historiji“. Tako je Prvi program njemačke javne televizije (Das Erste/ARD) najavio emitovanje 45-minutnog dokumentarnog filma „Ubistvo u Titovo ime (Mord in Titos Namen) u kome autori Filip Gril i Frank Hofman pokušavaju da objasne pozadinu egzekucija desetine hrvatskih emigranata u Zapadnoj Njemačkoj. Film je nastao u koprodukciji bavarskog javnog servisa (BR) i Dojče velea.
Potraga Roberta Zagajskog za ubicama njegovog oca i istinom je crvena nit koja se provlači kroz dokumentarac. Zagajski tokom filma otkriva ko je sve špijunirao njegovog oca u Njemačkoj. Jednog od tih agenata Udbe susreće lično u bavarskom Firtu. Dokumenta otkrivaju da je taj čovjek bio dvostruki agent. Radio je i za jugoslovensku tajnu službu, ali je informacijama snabdevao i Njemce. „Nije ubijen niko nedužan“, tvrdi on.
„Ubistvo u Titovo ime“ plod je jednogodišnjeg istraživanja o temi o kojoj većina Njemaca ne zna mnogo. Autori filma povodom početka minhenskog suđenja Josipu Perkoviću i Zdravku Mustaču žele da široj publici približe razmjere zločina koji su se događali u njihovom komšiluku.
Film postavlja mnogo pitanja. Na većinu njih odgovori nisu ponuđeni, jer nisu ni mogli da budu. Ali to autorima ionako nije bio primarni cilj. Oni su želeli da pokrenuti moralnu debatu o počinjenim zločinima.
Bon je znao za likvidacije
Njemačke vlasti su, naime, znale za aktivnosti Udbe na tlu njihove zemlje. Zvanični Bon, tada glavni grad SR Njemačke, vrlo dobro je znao da Udba likvidira hrvatske emigrante i da ubice, nakon izvršene likvidacije, bježe u Jugoslaviju. Na sigurno. Zašto njemačke vlasti nisu spriječile ubistva? Zašto nikada nisu pronađeni izvršioci zločina? Zašto ubice nisu uhapšene na njemačkom tlu?
„Jugoslaviju smo mogli da kritikujemo kao autoritarnu državu, baš kao što smo kritikovali Istočnu Njemačku, Poljsku ili sovjetske republike. Ali bili smo uzdržani. Na Jugoslaviju se pazilo, zato što nam je Jugoslavija trebala.“ To su riječi bivšeg njemačkog ministra unutrašnjih poslova Gerharda Bauma.
Taj bivši član savezne njemačke vlade po prvi put javno priznaje: u Bonu su već krajem 70-ih godina bili potpuno svjesni toga da je jugoslovenska tajna služba počinila brojna ubistva u Njemačkoj. Ali vladao je Hladni rat. Jugoslavija je bila strateški važna, tadašnji njemačke kancelar Vili Brant želio je da tu zemlju tjesno poveže sa Zapadom.
„Muško prijateljstvo“ Branta i Tita
Dok je Brant negovao „muško prijateljstvo“ sa Josipom Brozom Titom, dok su uživali u cigarama i piću, jugoslovenski agenti progonili su hrvatske emigrante. One za koje su smatrali da su opasni, za koje su tvrdili da su radikalni, koji su htjeli da „sruše Jugoslaviju“. One koje su nazivali „teroristima“.
Ljude poput Đure Zagajskog. Ili Stjepana Đurekovića. Taj drugi, bivši direktor INA, ubijen je takođe 1983. godine, i to u Volfratshauzenu, u blizini Michena. Danas, 31 godinu kasnije, nemačko pravosuđe još uvek traži odgovore: ko je ubio Đurekovića? Ko je organizovao ubistvo?
Da li je to možda bio Josip Perković? On bi 17. oktobra trebalo da sjedne na optuženičku klupu jednog minhenskog suda.
Društvo bi trebalo da mu pravi Zdravko Mustač. Ta dva visokorangirana obavještajca su ljudi koji su bili na samom vrhu Udbe. Optužnica ih tereti za organizaciju Đurekovićevog ubistva, odnosno za pružanje pomoći.
Perković poriče vezu sa ubistvima
„S ubistvima nisam imao nikakve veze. Već sam ranije rekao da apsolutno nemam nikakve veze sa ubistvom Đurekovića i sa bilo kojom drugom smrću“, tvrdi u dokumentarcu Perković.
Ali njemački istražitelji mu ne vjeruju. Savezno državno tužilaštvo još uvijek istražuje 13 atentata na hrvatske emigrante.
Većina osumnjičenih i dalje je na slobodi. Oni žive u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Srbiji.
