Koča Mehmet-beg džamija u selu Tabanovce izgrađena je prije Kosovskog boja i jedna je od najstarijih džamija na Balkanu.
Izgrađena oko 1380. godine, džamija Koča Mehmet-beg u selu Tabanovce blizu Kumanova, smatra se jednom od najstarijih džamija na Balkanu. Međutim prošlo je skoro vijek i po otkako je zadnji put sa njenog minareta proučen ezan (poziv na molitvu).
Smještena nedaleko od granice koja dijeli Srbiju od Makedonije, pored međunarodne saobraćajne magistrale Beograd-Skopje, sada već izgleda kao ruševina, ostavljena na milost i nemilost vremenu.
Prošlo je više od 150 godina da se o ovoj džamiji niko se ne stara, odnosno od vremena otkako u njemu više nema nijednog muslimana.
Nastanjeno uglavnom srpskim stanovništvom, selo Tabanovce sačinjeno je od pet ulica (mahala). Kako su nam ispričali njegovi mještani, Tabanovce se dijeli na mahale čija su imena i dan-danas onakva kakva su bila u doba Osmaskog carstva – mahala Šifluk, mahala Slanište, mahala Sertači i Buzina mahala (izuzetak je mahala Centar).
Stanovnici sela Tabanovce sa vidinim emocijama govore o Koča Mehmet-beg džamiji. Svako od njih je, kažu, na neki način svoje djetinjstvo proveo uz džamiju.
“Odrastao sam igrajući se sa drugarima po tabanovačkoj džamiji. Iskreno da vam kažem, bilo je veliko zadovoljstvo popeti se na minaret džamije, sa kojeg se moglo videti čitavo selo”, kaže sa puno emocija mještanin Slađan Arsić.
“Pamtim, kao da se to danas desilo, kada nam je pokojna baka rekla da ovo mesto datira od davnina, pošto se u našem selu nalazi jedna od najstarijih džamija na Balkanu, kako se prenosi kroz narodna predanja, generacijama unazad”, objašnjava Arsić.
Dodaje da lokalno stanovništvo nikad nije imalo tendenciju da džamiju ošteti, a kamoli sruši u cjelosti:
“Iako nismo muslimani, mi nijednom nismo demolirali džamiju u našem selu. Ova džamija se raspala od ljudskog nemara, od ljudi koji su ovde došli iz drugih krajeva u potrazi sa zlatnicima iz osmanskog doba, stvorivši tom prilikom velike iskopine u dvorištu, ali i unutar same džamije.”
Saša, također seljanin, kaže da ovo selo datira i postoji od vremena Osmanskog carstva, pošto je i džamija sagrađena u to doba, da se lokacija na kojoj je sagrađena naziva Čifluk, što je također naziv iz tog doba.
Ljubomir Dimitrijević, živi u blizini džamije. Kaže da je prije nekoliko dana vidio neke ljude kako čiste džamiju i vrše neka istraživanja.
“Nekoliko dana za redom ovde su dolazili neki ljudi koji su vršili čišćenje i iskopavanja u džamiji”, kaže Dimitrijević.
Zahtjevi za rekonstrukciju
I zaista, u septembru se, na zahtjev Muftijstva Kumanovo, muftija Abedin ef. Imeri susreo se sa direktorom Nacionalnog centra za konzervaciju Mehemetom Selmanijem, koji im je izdao odobrenje za čišćenje džamije i sklanjanje otpada koje je ostalo nakon arheološkog ispitivanja koje je svojevremeno sprovelo Ministarstvo kulture, ali i od građana koji su na svoju ruku kopali i tražili blago.
Iako se džamija nalazi pored glavnog magistralnog puta, nema nijednog prilaza koji bi vodio do njenog dvorišta, a lokalni zemljoradnici obrađuju svoje njive tik uz njene temelje, ugrožavajući tako i onaj mali broj jedva preživjelih relikvija.
Prema podacima Arheološkog muzeja Makedonije, ova džamija spada među 38 vjerskih objekata koji su zakonom zaštićeni u ovoj zemlji. Stoga je Nacionalni centar za konzerviranje pripremio projekat njene obnove. Muftijstvo Kumanova čeka na dobijanje dozvole za sveobuhvatnu rekonstrukciju džamije, a potom i njeno stavljanje u službu vjernika.
Također, za vjekovima staru Koča Mehmet-beg džamiju, izgrađenu za osmanske vojnike još prije Kosovskog boja, zainteresirale su se i turske organizacije, koja su spremne finansirati njenu rekonstrukciju te izgradnju putnog prilaza do džamije.
Trenutno stanje
Trenutno je džamija u potpunosti van funkcije. U njenom dvorištu postavljene su trake kojim se ukazuje na nedavna iskopavanja. Otpadnog materijala je svuda po džamijskom dvorištu i oko nje.
Džamijska kupola zadržala je prvobitni oblik, ali se nekad urađene arabeske (islamski ornament, sastavljen od geometrijskih linija i stiliziranih biljnih motiva) naziru i dalje su u dobrom stanju.
Unutrašnji zidovi su uglavnom prešvrljani, dok su u centralnom dijelu džamije vidljivi otvori, za koje se smatra da potiču od zadnjih iskopavanja. U dvorištu se primjećuju i temelji za koje se pretpostavlja da su od pratećih objekata džamije.
Ostalo je samo pola minareta džamije, dok je druga polovina vremenom srušena.
Ulica koja je nekada vodila u pravcu džamije, više ne postoji. Ona je sada dio obradivih površina lokalnih zemljoradnika.
Prilikom posljednjih iskopavanja, istraživačkog karaktera, koje su proveli arhelolozi pri makedonskom ministarstvu kulture, otkriveno je da su se u dvorištu džamije nalazili hamam (kupatilo), te vodenica i han (svratište). Takođe je otkriveno da od hamama do džamije postoji jedan tunel, za koga se pretpostavlja da je služio osmanskim vojnicima u slučaju neke opasnosti, rečeno je u Muftijstvu Kumanova.
Ova istraživanja obavljaju se i sada, uprkos činjenici da je ovaj vjerski objekat uveden u registar zakonom zaštićenih objekata i proglašen je spomenikom od kulturno-historijskog naslijeđa Republike Makedonije.
Historijat džamije
Koča Mehmet-beg džamija u selu Tabanovce izgradila je osmanska vojska istovremeno kada i džamiju u selu Orizare, između 1375. i 1378. godine. Ali, 1936, džamiju u selu Orizare, lokalno stanovništvo je srušilo i njeni temelji još uvijek postoje, kaže Enver Zekiri, teolog i učenjak porijeklom iz sela Orizare, blizu Kumanova.
“Prema nalazima istraživanja, džamije je osmanska vojska gradila u blizini vojnih kasarni, kada su one uglavnom služile vojnicima (askerima) za obavljanje vjerskih obreda. Međutim treba istaći činjenicu da je džamija Koča Mehmet-beg sagrađena pored glavnog puta koji je i u ono vrijeme povezivao Balkan sa Evropom te da su je osim vojske, posjećivali i drugi ljudi”, objašnjava Zekiri. Dodaje da se tačno ne zna koliko je vremena ova džamija bila u funkciji, međutim, prema posljednjim narodnim kazivanjima, tome ima više od 150 godina, a najvjerovatnije stoga što od tog perioda u selu Tabanovce ne živi nijedan pripadnik islamske vjeroispovijesti.
“Muslimani su napustili ovo selo između 18. i 19. vijeka, što je utjecalo na njeno sadašnje stanje”, zaključuje muftija Abedin ef. Imeri iz Kumanova.
