Autor izložbe historičar Srđan Cvetković u razgovoru za Anadolu Agency (AA) kazao je da izložba nije “četnička proganda, već da ona ukazuje na patnju svih ljudi bez obzira na partiju, naciju”.
“Ova izložba treba da pokaže kako ne treba, kako ljudima treba da vlada tolerancija, kako treba da širimo novu političku kulturu i bez obzira koliko se razlikujemo treba da poštujemo jedni druge”, navodi autor izložbe.
Izložba koja će se prikazivati do septembra ove godine nalazi se na mjestu gdje je ranije bio i Muzej Revolucije, zgrada SK SKJ i zatvor tajne službe.
Cvetković koji je, kako je objasnio, uspio da sakupi građu za ovu izložbu nakon što je sa još dva historičara kao član državne komisije za pronalazak posmrtnih ostataka Dragoljuba Draže Mihajlovića imao pristup arhivama tajnih službi.
Objašnjava da je ovo je prva izložba koja govori o represiji u periodu od osnivanja Odeljenja za zaštitu naroda (OZNA) 1944. do 1953. godine.
“Ni jedna od ovih scena zapravo nije bila jedna sistematska izložba, ova izložba pokušava da govori o stradanjima svih ljudi bez obzira na ideologiju i postavlja principijelno pitanje: zašto da u ime ideologije čovek ustane na čoveka i čovek muči čoveka”, kaže istoričar koji se zbog svog istraživanja i bavljenja ovom temom naišao na kritike dijela srbijanske javnosti, ali kako dodaje, za ovu izložbu veliki broj eksponata i dokumenata donijeli su građani ne samo iz Srbije već ii z zemalja regiona uključujući i Sarajevo.
Na ulazu postavke u Muzeju istorije Srbije, koji se nalazi na Trgu Nikole Pašića u centru Beogrda, nalaze se dvije orginalne glasačke kutije koje dočaravaju način prvih izbora 1945. godine u Jugoslaviji.
Biračka kutija je oblijepljena plakatama sa slikom Tita sa biračkog mjesta u Sarajevu. Tada se zbog velikog broja nepismenih na prvim i jedinim višestranačkim izborima glasalo ubacivanjem kuglice.
Pokazujući na fotografije lica strijeljanih u pomenutom periodu on je naveo da je među bilo onih koji su bili ratni zločinci i sarađivali sa okupatorom, ali da su “većina bili civili srednjeg sloja, trgovci, zanatlije, poltički aktivisti, predsjednici opština, seljaci i studenti”
“U Vojvodini je bilo kolektivnog logorisanja, neselektivno i nepravedno. Bilo je streljanje Bošnjaka na Hadžetu u Novom Pazaru, Albanaca u procesu gušenja pobune koja je izbila marta 1945. godine”, naglašava Cvetković.
Otvaranjem i uvidom u arhive tajnih policija komisija u kojoj je bio Cvetković je imala prilike da se uvjeri o načinu rada i funkcionisanja tadašnjih tajnih policija. Dio postavke “U ime naroda” tiče se Odjelenja za zaštitu naroda (OZNA).
OZNA koja je 1944. godine osnovana u Drvaru od strane oficira Staljinove NKVD imala je ulogu da se bavi prisluškivanjem i praćenjem građana i imala je ulogu da se bavi očuvanjem vlasti i idologije, konstatuje Cvetković pokazujući na segment postavke gdje je prikazana kancelarija tajne policije i gdje se nalaze fotografije prvog čovjeka OZNA-e Aleksandra Rankovića i prvih rukovodioca te spiskovi, dokumenti, personalni dosjei…
U sklopu postavke rekonstruisana je i ćelija u kojoj je bio četnički komandant Draža Mihajlović gdje su prikazane njegove fotografiji, stvari oružje koje su mu oduzete nakon zarobljavanja. Prikazane sui rekonstrukcije ćelija Dragoljuba Jovanovića i Borislava Pekića.
– Na Golom otoku bila pretača “velikog brata” –
Scenom u ovalnoj sobi sa fotografijama, nekoliko eksponata, maketom logora upravnika logora i spiskovima osuđenika logora koji se zvanično zvao “Preduzeće mramor”, i uz multimedijalni prikaz na monitorima uz zvuk mora i galebova prikazan je “Goli otok” i opis šta se sve od Rezolucije infobiroa 1949. pa sve do 1985. godine dešavalo na ostrvu kod Raba u Hrvatskoj.
Na “Golom otoku” je boravilo više od 16 hiljada ljudi, dok je skoro njih 500, prema zvaničnim podacima umrlo. Prema riječima Cvetkovića Goli otok je bio specifičan po tome što su ljudi, kakao je uporedio, dobijali zadatak da jedni druge muče u cilju revidiranja.
“Najtvrđi” su bili smeštenu u takozvanu Petrovu rupu prečnika 20 u dubine 8 metara koji su u cilju prevaspitavanja jedni drugima batinjanjem i raznim oblicima torture zadavali sebe zadatke, opisao je Cvetković prenoseći priče onih koji su se vratili sa “Golog otoka”.
– Crnogoraca bilo najviše zbog IB-a –
Upoređujući po broju, mjeri i vrsti odgovornosti koju su nakon rata snosili građani Jugoslavije zbog Rezolucije IB-a i sukoba na relaciji Tito-Staljin, proporcionalno na broj stanovnika najviše su odgovrali Crnogorci, zatim Srbi, Bošnjaci i ostali, a najmanje Slovenci.
Kako je naveo Cvetković, koji se tokom realizacije ove izložbe bavio i tim podacima, svaka republika je imala svoju specifičnost pa je tako u Cazinskoj buni čak intervenisala vojska.
“Bosna i Hercegovina je imala najveću seljačku pobunu protiv kolektivizacije gdje je najveći broj streljanih. U Hrvatskoj je bio najveći broj onih koji su zbog učešća u ustaškoj i drugim formacijama bežali ka Sloveniji, dok je u Srbiji bio veliki broj onih koji su stradali zbog saradnje sa Dražom Mihajilovićem. U Makedoniji je bilo nešto više ibeovaca ali je represije bilo nešto manje nego u drugim krajevima”, konstatovao je Cvetković.
Politikom otkupa seljaci su favorizovani da što prije napuste selo i prema mišljenju Cvetkovića naseljavanja gradova seoskim stanovništvom je bilo zbog potrebe da se stvori baza za stvaranje proleterijata.
On to objašnjava činjenicom da je preko osamdeset posto stanovništva Jugoslavije u to vrijeme bilo seosko.
“Primenjivana je i brutalna sila da se ljudi uteraju u seljačke zadruge i otme i poslednji džak žita kada su ljudi pedesetih godina praktično umirali od gladi. Izbile su pobune i jedna od najvećih je bila u Cazinskoj krajini gdje su je poveli jedan musliman i jedan Srbin, partizanski prvoborci. Više od 500 ljudi je raseljeno, 15-tak je ubijeno i isto toliko osuđeno na smrt”, podsjetio je autor izložbe na kojoj su prikazane i propagandne plakate poput “Predaja žita je patriotska dužnost”.
