U Republici Srpskoj je sve srpsko: Putevi Srpske, Srpske šume, Srpske vode, Željeznica Srpske… Jedino genocid nije srpski.
“Srebrenico, o, Srebrenico”, odjekuje Dolinom šehida 11. jula svake godine, kako novinari nazvaše tu kotlinu na granici između srebreničke i bratunačke opštine, omeđenu s jedne strane planinom Čauš, a s druge brdima na kojima leže sela Budak, Pale i Gornji Potočari.
Nisam se ove godine, u TV-intervjuu koji sam imao uživo s mezarja u Potočarima, sjetio da zahvalim svim običnim ljudima koji su se dobro napatili kada su na onoj vrućini, valjda deseti ili petnaesti put, došli autobusima da odaju počast žrtvama genocida.
Jadni ljudi su, oni koji u Potočare nisu došli u automobilima s klimom, nekoliko sati čekali da uđu u autobuse u kojima je temperatura bila 50 celzija, kako bi se vratili kući negdje u Federaciji, Hrvatskoj, ili Sandžaku, ili nekim drugim lokacijama s kojih su putovali satima kako bi i ovaj put, na 21. godišnjicu onoga što zovemo Srebrenički genocid, bili tu zajedno sa srebreničkim majkama, u njihovoj tuzi i bolu.
Odoše, gledam stojeći u bivšoj bazi Holandskog UNPROFOR-a, ljudi svojoj kući, traže da naspu vode u flaše, da se rashlade, traže gdje će otići u WC prije ulaska u autobus, preko Republike Srpske do Federacije.
Šofer otvorio sva vrata autobusa, neki sjeli na pod pa im noge vise pored točkova. Vruće, svi znojni… “Eh, da nam je doći kući”, misle ljudi, a ja ih posmatram i mislim: “Hvala vam ljudi što ste došli i ovaj put. Da nismo sami.”
Ostavljaju Srebrenicu Srebreničanima pa će se opet, nakon što prođu ona druga 364 dana, vratiti, ako Bog da, da još jednom obilježe ovaj dan važan za Bosnu, Bošnjake, Bosance i Hercegovce, i sve ostale koji su svjesni njegovog značaja.
U pustoj Srebrenici
Prođem mezarjem, ne vidi se dobro od prašine koja se još nije slegla nakon što su kosti šehida zatrpane suhom zemljom. Majke, sestre, udovice, oni preživjeli stoje i dalje pored grobova, uče Fatihu, plaču, oklijevaju da li da krenu ili da tu provedu još koji minut prije polaska.
Novinari pakuju opremu, slažu kablove, sklapaju antene… Odoše u Sarajevo, Tuzlu, Zagreb, Beograd…
VIP-ove ne vidim, oni se u svojim crnim limuzinama probiju kroz masu i prije nego što ljudi lopatama počnu bacati zemlju na tabute.
Srebreničani ostaju u pustoj Srebrenici. Grad je gotovo prazan. Sutradan će biti opet malo gužve, uglavnom novinara koji posljednjih godina od svojih menadžera dobiju nalog da tog 12. jula ostanu i snime još jedan spektakl – paradu četnika kroz Srebrenicu. Bude i to u medijima i već 13. juli je dan kada se više o Srebrenici ne priča i ne piše.
Tad nastupaju ona 364 dana kada bi Srebreničanima život trebao biti kao i svakom drugom Bosancu i Hercegovcu. Ali nije.
Isti je to život i Bošnjacima koji su se vratili na prijeratne adrese u opštinama Bratunac, Vlasenica, Han-Pijesak, Zvornik, Rogatica, Višegrad.
To su one opštine iz kojih su, zbog genocida, Bošnjaci od aprila 1992. bježali prema Srebrenici pa je, otprilike, jedna polovina žrtava masakra počinjenog jula 1995. godine u stvari porijeklom iz ovih opština.
Neću u ovom tekstu raspravljati o tome u detalje, ali moram napomenuti da je ono što nazivamo Srebrenički genocid sve drugo osim samo srebrenički – to nije opštinski genocid, dakle nad stanovnicima jedne opštine, jer genocid nad jednom opštinom ne postoji ni kao pojam u teoriji, niti su Mladićeve ubice stale na nekakvoj opštinskoj granici. Sama presuda Međunarodnog suda pravde od 27. februara 2007. godine, u tužbi protiv Srbije i Crne Gore, kaže: “… genocid počinjen nad muslimanima Bosne i Hercegovine od strane vojske i policije Republike Srpske.”
Ali jedina opština od onih koje su pogođene genocidom u Podrinju; a pogođene su sve, pa i ako bismo govorili samo o događaju iz jula 1995. godine, a ne o onome što se događalo od aprila 1992. godine; u kojoj je nakon rata načelnik Bošnjak jeste opština Srebrenica.
Zapravo, 2012. godine Srebrenica je bila jedina opština u Republici Srpskoj u kojoj za načelnika nije izabran Srbin.
Ovo se te 2012. godine dogodilo, između ostalog, i zbog toga što su Amerikanci, kao valjda i Evropska unija, svojim pritiscima obezbijedili da za Srebrenicu mogu da glasaju njeni prijeratni stanovnici po nekoj jednostavnijoj proceduri od one koja je tad bila primijenjena u drugim opštinama kada su u pitanju prijeratni stanovnici, čije je mjesto boravka negdje drugdje u BiH ili izvan nje.
Ali ni ovo ne bi bilo dovoljno da se te godine nije pojavila grupa ljudi okupljena oko nevladine organizacije “Prvi mart”, koja je uspjela da mobilizira javnost kako bi se obezbijedio dovoljan broj glasova. Ćamil je izabran za načelnika tijesnom većinom.
Nisam previše vičan tumačenju zakonskih procedura koje su, u međuvremenu, stupile na snagu, uz aminovanje stranaka na državnom nivou, kojima je mogućnost glasanja u odsustvu ili glasanja onih Srebreničana koji žive u Federaciji, značajno smanjena.
Neosporna činjenica je da je potencijalni broj glasova Bošnjaka 2016. godine ovim zakonskim procedurama začajno smanjen u odnosu na 2012. godinu.
Naravno, bitan faktor u ovoj priči je i motivacija Srebreničana u dijaspori, na koju je Ćamil Duraković računao, a koja je zakazala ne samo u Srebrenici nego i u drugim opštinama i ne samo ovaj put nego i na svim izborima u proteklih petnaestak godina.
Mnogo više od izbora
S obzirom da moj posao nije da se bavim izborima, ili politikom uopšte, ja ovaj tekst nisam ni trebao napisati.
No, ponukan sam jučerašnjim telefonskim pozivom novinara iz Pariza koji za najveće francuske novine Le Monde piše članak o izborima u Srebrenici.
Između ostalog, on me pita da li sam ja mogao glasati te sam iskoristio priliku da mu objasnim da sam ja u Srebrenici u ratu bio izbjeglica sa vlaseničke opštine u kojoj je, kao i u Srebrenici, i svim ostalim opštinama u Podrinju, počinjen genocid. Po nekoj normalnoj logici trebao sam glasati za načelnika opštine Vlasenica.
S obzirom da je procentualno najveći broj žrtava masakra iz jula 1995. godine sa opštine Srebrenica, da je UN donio rezoluciju kojom je Srebrenica proglašena zaštićenom zonom, da se u Srebrenici nalazi Memorijalni centar, naravno da je pažnja javnosti usmjerena ka Srebrenici, a ne ka ovim drugim opštinama u njenom okruženju.
Novinar je pitao zašto je bitno da li je načelnik Bošnjak ili Srbin – a ja sam ga pitao zašto on članak piše baš o izborima u opštini Srebrenica, a ne o nekoj drugoj opštini: Zbog genocida, složio se.
Pitao me je da li će sljedeće godine biti moguće održati komemoraciju u Potočarima za 11. juli ako načelnik opštine bude Srbin.
Ja sam mu rekao da je 11. juli samo jedan dan u godini i da se taj dan može obilježiti i bez načelnika opštine, i da je puno važnije, onim ljudima koji su se tamo vratili uprkos genocidu, ko je načelnik u onih preostalih 364 dana u godini. To je ovdje ključno pitanje, a ne ko će u Potočarima 11. jula predstavljati Opštinu Srebrenica.
Takođe sam mu rekao da Bošnjaci povratnici u druge opštine u Podrinju na neki način u Ćamilu Durakoviću vide i svog načelnika, kad je već stvorena takva situacija da je vrlo teško da u njihovim opštinama Bošnjak bude izabran za načelničku funkciju.
Pitanje načelnika u Srebrenici, odnosno izbora u ovoj opštini, rekao sam mu, izvan je matematike i svake druge logike. To je, jednostavno, jedan simbol koji se tiče svega u ovoj državi, regionu pa i svijetu, zato što je svijet, odnosno UN, zakazao jer nije spriječio genocid.
Bošnjački načelnik u Srebrenici je minimum, rekao sam mu, koji je javnost u BiH prihvatila kao nešto što se podrazumijeva. Mislim da i većina Srba na ovo pitanje gleda na taj način.
Ništa nije zagarantovano
Ali, problem je u tome što se za ovaj minimum Bošnjaci moraju boriti svake četiri godine.
Ako je to tako, onda se ništa ne podrazumijeva i ništa nije zagarantovano.
Ova činjenica je, ako ništa drugo, probudila javnost u BiH koja je, izgleda, tek ove 2016. godine shvatila da taj neki minimum nije zagarantovan ni Srebreničanima ni Bosancima i Hercegovcima.
Sjećam se dobro intervjua koji je Milorad Dodik dao oktobra 2012. godine kada je rekao: “Neka im bude još ovaj put, ali sljedeći put, 2016. godine, načelnik u Srebrenici će biti Srbin.”
Izbori u Srebrenici nisu pitanje programa, neke političke orijentacije, neke platforme ili ideologije, koliko su pitanje hoće li to biti Bošnjak ili Srbin.
Zašto su Srbi u tolikom broju, da ne kažem svi, glasali za Grujičića? Vidio sam nekoliko njegovih medijskih istupa ovih dana i zaključio da su njegov vokabular i obrazovanje na nivou osnovca, a možda i gore od toga.
Srbi za Grujičića glasaju jer je Srbin. Bošnjaci za Durakovića glasaju jer je Bošnjak, ali također i zato što je dokazao da je sposoban da se nosi sa svim izazovima koje ova funkcija u Srebrenici podrazumijeva.
Grujičić nije sposoban ni za šta osim, valjda, da po Facebooku objavljuje slike sa šajkačom i kokardom. Ništa on ni Srbima ne bi dobro donio.
Mogao bih na ovu temu pisati još, ali ovdje bih trebao stati uz nekoliko zaključaka: jedina korisna stvar koja bi se dogodila, ako bi Ćamil Duraković izgubio izbore, jeste ta što bi se bh. javnost, a prije svega Bošnjaci, probudila iz sna (haj’mo reći iz federalnog sna) i shvatila da, uprkos činjenici da je počinjen genocid, ništa nije zagarantovano i ništa se ne podrazumijeva i ništa nećemo dobiti bez borbe i osviješćenosti – ni na opštinskim izborima u Srebrenici, ni kad je u pitanju opstanak BiH kao države, ni kad je u pitanju suočavanje sa prošlošću, ni kada je u pitanju prihvatanje i priznanje “srpske strane” da je nad Bošnjacima počinjen genocid, uprkos brojnim presudama međunarodnih sudova.
Ništa se ne podrazumijeva i sve više na vidjelo isplivava činjenica da se od ideje “Velike Srbije” nikada nije odustalo.
U ovaj “srpski” projekt se nikako ne uklapa priča o Srebreničkom genocidu koja je, uprkos negiranju i raznim lobijima i opstrukcijama, ipak prisutna kao tema i u Briselu i u Washingtonu, i u cijelom svijetu, ako hoćete.
U Republici Srpskoj je sve srpsko – putevi su Putevi Srpske, šume su Srpske šume, vode su Srpske vode, željeznica je Željeznica Srpske itd. – jedino genocid nije “srpski”.
Kada ono što zovemo Srebrenički genocid bude nazvano Republičko-srpski genocid, po motivu zbog kojega je počinjen (Velika Srbija), i lokaciji masovnih grobnica u koje su bačene žrtve, i mjestima masovnih egzekucija, i desetinama ili stotinama ratnih zločinaca koji žive u Republici Srpskoj, možda neće više biti upitno, a ni važno, ko će biti načelnik opštine Srebrenica.
Zbog toga neće valjati ako ponovno brojanje pokaže da Grujičić ima više glasova od Ćamila.
Lično mislim da bi, zbog genocida, srebrenički Srbi trebali za načelnika birati Bošnjaka čak i kada bi taj čovjek bio jedini Bošnjak u njihovoj opštini.
