Pregovori koji su doveli do nedavnog okvirnog sporazuma o grčkom dugu istakli su dvije konkurentske vizije o Evropskoj uniji: kao fleksibilnoj, humanoj i političkoj uniji za koju se zalaže Francuska, te legalističkoj i ekonomski fokusiranoj uniji koju promovira Njemačka.
Kao što je Francois Heisbourg nedavno napisao: „Kroz otvoreno razmišljanje o prisilnom odvajanju Grčke (iz eurozone), Njemačka je pokazala da ekonomija predstavlja najveći adut političkih i strateških razmatranja, dok je francuski poredak faktora sasvim drugačiji. Sada se postavlja pitanje čija će vizija prevladati?“
Grci, sa svoje strane, stavljaju svoj nacionalni interes ispred materijalnih interesa, na način nerazumljiv za ekonomiste te ga nisu u stanju uvijek predvidjeti. Ekonomski gledano, sasvim je nerazumno da će Grci preferirati nastavak članstva u eurozoni, sve dok mogu ostati u Evropskoj uniji uz povratak svoje nacionalne valute koju bi mogli devalvirati.
Ali, za Grke, članstvo u eurozoni ne znači samo mogućnost korištenja zajedničke valute, nego njihovu zemlju stavlja u isti rang sa Italijom, Španijom, Francuskom i Njemačkom u smislu da predstavlja „punopravnu članicu“ u Evropi – položaj koji odgovara statusu Grčke kao kolijevci zapadne civilizacije.
Nepoželjni propisi i akcije
Dok takav stav odražava viziju „sve veće povezanosti Unije“ koja je motivirala osnivače EU-a, usko njemačko ekonomsko razumijevanje evropskih integracija ne može nadahnuti obične građane da podrže kompromise koji su neophodni da se održi kohezija EU-a.
Ovakvo razumijevanje ne može odoliti ni neminovnim napadima usmjerenim protiv institucija EU-a zbog svih akcija i propisa koje građani vide kao nepoželjne i za koje nacionalni političari ne žele snositi odgovornost.
Prvobitna evropska ekonomska zajednica, nastala na osnovu Ugovora iz Rima 1957. godine, bila je, kako to i samo ime govori, ekonomske prirode. Ugovor je sam po sebi bio realan i zasnovan na približavanju ekonomskih interesa Francuske i Njemačke sa zemljama Beneluksa (Belgija, Luksemburg i Holandija) i Italije kao dopuna osnova nove evropske ekonomije.
Međutim, ekonomska integracija bila je zasnovana na viziji mira i prosperiteta za evropske narode, nakon stoljeća nezapamćenog nasilja koje je kulminiralo u dva svjetska rata, što je produbilo naizgled vječno neprijateljstvo između Francuske i Njemačke.
I, zaista, jezik najveće političke unije bio je sastavni dio evropskog ugovora, kojeg su Evropski sud pravde i naredne generacije donositelja odluka u Evropi, protumačili kao podršku izgradnji zajedničkog evropskog političkog sistema i identiteta, pored jedinstvene ekonomije.
Moja majka, mlada Belgijanka 1950-ih, pamti idealizam i entuzijazam Evropskog federalističkog pokreta, koji je obećao da će svojoj generaciji omogućiti stvaranje drugačije evropske i svjetske budućnosti.
Šta kada činjenice izblijede
Zasigurno, vizija o „Sjedinjenim Državama Evrope“, koju su zastupali mnogi rani federalisti, temeljila se na historijatu osnivanja Sjedinjenih Američkih Država, a manje je bila evropski prepoznatljiv i progresivan projekat.
Ipak, EU koja se pojavila kao forma zajedničkog suvereniteta u mjeri u kojoj egzistira kao snažan regionalni entitet u svijetu u kojem danas postoji više od dvije stotine država, a da pri tome sačuva jezičke i kulturološke osobenosti država članica, uistinu predstavlja nešto sasvim novo.
Međutim, ovakvo iskustvo može veoma teško opstati ukoliko se isključivo temelji na strogoj ekonomiji i pravilima. Šta je to što može i dalje opravdavati politički entitet nakon što izblijede činjenice i trenutna uvjerenja koja su bila motiv za njegovo uspostavljanje? Šta ako, pak, završi na stranicama prošlosti ili u udžbenicima građanskog vaspitanja, ili postane, u najboljem slučaju, tema o kojoj će pričati bake i djedovi?
U slučaju SAD-a, takva pitanja pojavila su se tokom 1840-ih i 1850-ih kada je nestalo hitne potrebe za uspostavom saveza kojim bi se osigurala nezavisnost, što je pojedina pitanja i sukobe, pokopana u spisima, ponovno izbacilo na površinu. Konkretno, pojedine države dozvoljavaju ropstvo, dok ga druge zabranjuju. Neke od država zanemaruju kompromis iz 1787. godine da se svaki rob računa kao tri petine osobe pri utvrđivanju stanovništva jedne države radi zastupanja i oporezivanja.
Ekonomske razlike između industrijskog sjevera i poljoprivrednog juga potakle su rasprave oko prava država na sredstva za život, kao i života ljudi. Rezultat je bio strašan rat u kojem su Sjedinjene Države porazile secesionističku južnu Konfederaciju i nametnule svoju viziju o uniji.
Pred kraj rata, predsjednik Abraham Lincoln stvara novi diskurs, izjavljujući na bojnom polju u Gettysburgu da se rat vodio za demokratiju u istoj mjeri koliko i za jednakost te kako „vladavina naroda od naroda i za narod neće iščeznuti s lica zemlje.“ Činjenica je da je takav diskurs umnogome doprinio da se pojednostavi – i na mnogo načina – iskrivi historijski zapis. No, uprkos tome, ovaj govor postaje veoma važan dio američkog nacionalnog identiteta, kao proglašenje nezavisnosti i Ustava.
Građanski rat bez fizičkog nasilja
Sada se Evropska unija suočava sa vlastitim građanskim ratom, iako se to, srećom, dešava bez fizičkog nasilja. U odsustvu državnika sposobnih da izraze svoju viziju zajedničke budućnosti koja je vrijedna zalaganja, pa čak i žrtvovanja, strana jedinstva ne može ostvariti pobjedu. Evropska nacionalna himna, krug sa zvijezdama te priča o ‘fiskalnoj čestitosti’ i strukturalnim reformama, ne mogu se natjecati sa snažnim porukama koje šalju protivnici Evropske unije.
Ovi protivnici, i u redovima desnice i ljevice, fokusirani su na svakodnevne uvjete u kojima žive evropski građani koji osjećaju prijetnju od imigranata i pate zbog posljedica štednje. Ukoliko EU želi nastaviti svoj put prema snažnijem i koherentnijem političkom poretku i ekonomiji – koji je ipak daleko od federalne države – onda mora ponuditi vjerodostojnu perspektivu za bolji život svih njenih građana.
Neposredno pred finalni krug nedavnih grčkih pregovora, francuski predsjednik Francois Hollande rekao je kako on ne želi Evropu koja “više ne napreduje”. Pošteno. Ali napredak ka čemu? Ka slobodi, jednakosti i bratstvu za cijelu Evropu? Napredak prema dostojanstvu i solidarnosti svih građana Evrope? Ka zajedničkom evropskom domu kojeg krasi red i poredak?
Sve su ovo pitanja na koja nova generacija evropskih političara mora odgovoriti.
