Poziv na stvaranje evropske vojske je pogrešna retorika u pogrešnom trenutku koja može produbiti podjele unutar EU i na koju ne gledaju blagonaklono ni unutar bloka, niti u SAD i u NATO-u, smatra Erik Brattberg, direktor programa za Evropu u Carnegie zadužbini za međunarodni mir u Vašingtonu (Carnegie Endowment for International Peace) te stručnjak za evropsku politiku, bezbjednost i transatlantske odnose.
Razloga za plasiranje ove ideje je nekoliko: Brexit, izbor Donalda Trumpa, ali i Emmanuela Macrona za kojeg kaže da je ambiciozni francuski lider u galskoj tradiciji, koji želi Francusku kao vodeću silu u Evropi ako ne i svijetu.
Brattberg međutim smatra da je čak i Parizu jasno da je ideja evropske vojske nešto što se neće realizovati u skoroj budućnosti, ali da treba voditi računa o retorici kada je ova tema u pitanju, jer bi mogla podriti transatlantske veze, koje su temelj evropske stabilnosti i bezbjednosti.
Sa Brattbergom smo razgovarali i o zaključcima komisije američkog Kongresa da vojska SAD-a gubi oštricu, sa kojima je saglasan, te o ponovnom fokusu na ravnotežu moći velikih sila SAD-a, Kine i Rusije. Objašnjava i zašto, prije svega Kina predstavlja strateški izazov sa SAD.
RSE: U praktično jednoj sedmici dvoje najprominentnijih evropskih lidera, njemačka kancelarka Angela Merkel i francuski predsjednik Emmanuel Macron su pozvali na stvaranje evropske vojske. Zašto, posebno zašto sada?
Brattberg: Evropski lideri rade na stvaranju jače evropske odbrane već decenijama. Posljednjih godina su ti napori ubrzani i to djelimično ima veze sa izborom Donalda Trumpa i naziranju nesigurnosti kada je riječ o njegovoj posvećenosti Članu 5 NATO-a. Ali takođe ima veze i sa Brexitom i odlaskom Ujedinjenog Kraljevstva koje je moglo spriječiti neke od evropskih odbrambenih inicijativa. I povrh svega toga izborom Emmanuela Macrona 2017., sa veoma ambicioznom proevropskom integracijskom agendom.
Svi su se ovi faktori sakupili i zbog toga vidimo veće evropske napore na izgradnji evropske odbrane. I pored ovoga to ipak ne znači da Evropa pokušava da izgradi evropsku armiju uskoro, kako su neki od naslova u medijima posljednjih dana ukazivali. Ono što pokušavaju da urade je promocija veće integracije i kooperacije između evropskih odbrambenih snaga, ali ima veoma malo dokaza da će to prerasti u bilo što što liči na evropsku armiju u neko skorašnje vrijeme.
RSE: Dakle, Vi mislite ili ne da to jeste realistična ideja ali koja se možda neće uskoro realizovati?
Brattberg: Moramo biti pažljivi kada o tome govorimo. U Evropi postoji NATO kao kamen temeljac evropske bezbjednosti, a tu su takođe i nove evropske odbrambene inicijative naročito iz EU kao što su PESCO (Permanentna strukturisana kooperacija) i Evropski odbrambeni fond (EDF). Francuska takođe predvodi sa inicijativom o novim snagama za intervencije sa malom grupom država. Ove strukture su komplementarne sa NATO-om i one služe za jačanje integracije i saradnje između evropskih snaga.
To nije isto kao retorika o evropskoj armiji. To je nerealan scenario da će biti jedinstvene snage pod evropskom komandom. To nije realistična perspektiva za, ja bih rekao, najmanje nekoliko decenija, ako ne nikad. I ja i pored bombastičnih naslova ne mislim da je ovo nešto što predstavlja ideju vodilju iza koje evropski lideri rade na odbrani. Mislim da se tu radi više o pragmatičnoj saradnji i povećanju evropske kooperacije na odbrani.
Ali naravno domaće politike nekada stanu na put i veoma je popularno naročito kada se suočavate sa jakom opozicijom kod kuće u evropskim državama, da iskoristite nepopularnost Donalda Trumpa u Evropi da pokušate opravdati vaše napore i naslikati sliku Evrope koja se više protivi SAD-u.
Macronova vizija imaće efekat podjele u EU i preko Atlantika
RSE: Ali imaju problem i u sopstvenoj kući, iako predsjednik Macron i kancelarka Merkel očigledno pokušavaju da igraju na kartu jedinstva. Gospodin Macron želi da nametne sebe kao evropskog lidera, ali sa druge strane gospođa Merkel je na odlasku. Osim toga mnoge evropske države su veoma nerade da se po pitanju odbrane odreknu nacionalnog suvereniteta. Pri tom se sve to dešava u momentu dok su populisti i antievropske snage u porastu i unutar bloka i širom svijeta, i sa perspektivom da budu značajna snaga u Evropskom parlamentu sljedeće godine kada imamo izbore. Kako u ovom kontekstu na sve to gledate?
Brattberg: Mislim da ste u pravu, Emmanuel Macron je veoma ambiciozan francuski lider u galskoj tradiciji i on želi da napravi Francusku vodećom snagom u Evropi, ako ne i u svijetu ponovo. I on vidi priliku u Brexitu a djelimično zbog slabljenja Njemačke sa oslabljenom njemačkom kancelarkom Angelom Merkel, a potencijalno i slabim novim kancelarom narednih godina.
Vizija koju Macron ima ne samo za EU već i za evropsku odbranu je značajno drugačija od onoga kako to druge evropske države vide i u centralnoj i u istočnoj Evropi, ali iskren da budem i na sjeveru Evrope. Oni su prilično skeptični i prilično nevoljni da produbljuju integracije, i naročito na polju odbrane na način da predstavljaju sebe kao opoziciju SAD-a.
Te zemlje zaista žele da održe i da učvrste transatlantske veze po pitanju sigurnosti i odbrane pod NATO-om, naročito kada se te veze suočavaju sa izazovima od američkog predsjednika. Tako da ono čega se ja plašim, da je namjera iza većeg investiranja u evropsku saradnju u odbrani pozitivna, oko većeg izdavanja za odbranu i povećanja saradnje, ali će način na koji se predstavlja imati mnogo više efekat podjele i u samoj Evropi, ali takođe i preko Atlantika u SAD-u.
Mislim da će biti bolje ako budemo razgovarali o ovim stvarima i naročito ako Pariz bude komunicirao o tome na način na koji neće biti razdvajajući, i to tako što će izbjegavati korištenje termina evropska armija i strateška autonomija.
RSE: Ovaj prijedlog je takođe kontroverzan i zbog NATO-a. Da citiram generalnog sekretara Jensa Stoltenberga, koji je rekao “veći evropski napori na odbrani su odlični ali nikada ne smiju podriti snagu transatlantske veze”. U drugoj reakciji je poručio da “evropski planovi za odbranu mogu biti samo unutar NATO-a”. Da li Vi mislite da je moguća, recimo neka vrsta evropskih snaga koje egzistiraju paralelno sa NATO-om, mislim da je to bila sugestija kancelarke Merkel ili bi to moglo stvoriti problem?
Brattberg: Ja mislim da bi evropski fokus trebalo biti jačanje NATO-a i rad na stvarima koje su komplementarne sa transatlantskom bezbjednošću. Mislim da je greška gledati u Donalda Trumpa i vjerovati da je SAD manje posvećen evropskoj sigurnosti. Kada gledate šta se u stvari dešava to je da čak i u vrijeme njegovog manadata, SAD nastavlja da budu posvećen evropskoj bezbjednosti investirajući više u evropsku odbranu, šaljući više američkih trupa, učestvujući u više vojnih vježbi i šaljući podršku NATO-u.
Stoga, zaključak ne treba da bude da SAD nekako napušta Evropu i da zato oni imaju potrebu da stvore neku alternativu. Pravi put naprijed bi bilo da se prizna da Evropa treba da učini više i to može učiniti jačanjem saradnje kroz neke nove inicijative kao što je PESCO ili EDF, ali moraju to da čine na način da sačuvaju i ojačaju transatlantske veze, na način koji neće slati pogrešne signale. Ponavljam, u Evropi vizavi drugih država koje su zaista zabrinute zbog vojne prijetnje iz Rusije, ali i takođe vizavi SAD-a koji je zabrinut zbog retorike iz Evrope korišćenjem termina kao što je evropska armija i strateška autonomija.
Realnost je da EU već ima sposobnost izvođenja vojnih operacija izvan NATO-a sa posebnim snagama i to je upotrijebljeno nekoliko puta do sada u Africi, na Bliskom istoku i Aziji. Dakle oni već imaju sposobnost da djeluju bez NATO-a. Pitanje je mogu li izgraditi veći odbrambeni identitet na takav način koji će biti komplementaran i služiti jačanju NATO-a i transatlantskoj alijansi i to treba da bude fokus svih strana, kako bi se išlo naprijed.
RSE: Ali da li mislite da u ovom trenutku ovakva vrsta prijedloga ili retorike o evropskoj armiji može imati negativan uticaj na NATO?
Brattberg: Da, mislim da je to pogrešna retorika u pogrešnom trenutku za korišćenje. Mislim da osnažuje skepticizam kod prijatelja i u Evropi ali i šire o namjerama u oblasti odbrane i sigurnosti. A isto tako i ne odgovora sa realnošću o tome šta Evropa zapravo radi. Inicijative sa kojima se Evropa saglasila posljednjih godina, kao što je saradnja u razvoju i osposobljavanju u različitim oblastima nema nikakve veze sa formiranjem evropske armije. Evropski lideri poput Macrona treba da izbjegavaju da govore o tome na takav način.
U isto vrijeme naravno neke od tih tvrdnji su naduvane van proporcija u medijima. Čak ni Francuska, ja zaista to mislim, ne vjeruje da je evropska armija nešto što će dogoditi u skorije vrijeme, zato treba da budemo pažljivi u izvlačenju prevelikih zaključaka o jednom izolovanom komentaru Emmanuela Macrona i jednog koji je Angela Merkel izrekla pred Evropskim parlamentom, gdje je rekla da je otvorena za ideju evropske vojske jednog dana, što mislim da se treba interpretirati u jednom trenutku, u veoma dalekoj budućnosti.
Kina i Rusija i jačanje američkih rivala u novim tehnologijama
RSE: Hoću da Vas pitam i o izvještaju Komisije za nacionalnu odbranu, dvostranačke komisije američkog Kongresa koja je u svojoj procjeni zaključila da je američka vojska izgubila svoju vojnu oštrinu do opasnog nivoa i da bi potencijalno mogla izgubiti rat protiv Kine ili Rusije. Oni su procjenjivali Trumpovu strategiju odbrane za 2018. Možete li komentarisati ove zaključke, da li su iznenađujući za Vas?
Brattberg: Za mene nije iznenađenje. Američka strategija nacionalne odbrane oko koje se dogovorila ova administracija prošle godine, jasno je podcrtala da se pojačano susrećemo sa strateškom konkurencijom širom svijeta. SAD se suočava sa rivalima naročito iz Rusije i Kine, i vojna supremacija u kojoj je SAD uživao posljednjih decenija blijedi. Postoji potreba da SAD reinvestira u jačanju svoje vojne pozicije da bi osigurao da može održavati tu vojnu oštrinu narednih decenija.
Ovo posebno ima veze sa snažnim fokusom na Rusiju naravno, ali takođe mislim i na Kinu. Američka debata o Kini se zaista promijenila mnogo posljednjih godina i postoji snažan dvostranački konsenzus sada u Vašingtonu da Kina predstavlja strateški izazov za Sjedinjene države. To ima veze sa špijunskim aktivnostima i sposobnošću da upadnu u zapadne tehnologije i da ih, iskreni da budemo, ukradu, ali takođe i da prebace mnoge resurse za sebe, da bi razvili sposobnosti koje bi mogle biti prijetnja stabilnosti posebno u njihovom susjedstvu na istoku Azije.
Rusko-američko nuklearno odmeravanje snaga
Tako da će to biti veliko pitanje za SAD u narednim godinama da razviju tip sposobnosti i vojne oštrine te da usklade budžet sa tim. Ali veliki dio odgovora je u tome da SAD radi sa partnerima i saveznicima zajednički, da bi bili u stanju da budu uspješni u svijetu strateškog nadmetanja sa Rusijom i Kinom.
Ono što na kraju odlučuje vojnu moć i što je jedan od najvećih izvora snage SAD-a je činjenica da ima saveznike i partnere na koje se može osloniti i sa kojima može raditi, da sačuva i dalje izgrađuje te odnose. To će biti od fundamentalnog značaja za budućnost.
RSE: Ali moram da Vas pitam kako komentarišete te zaključke imajući u vidu da je budžet za američki vojsku 716 milijardi dolara za ovu godinu, što je četiri puta više od kineskog budžeta i više od deset puta od ruskog?
Brattberg: Ono što se trenutno događa je da se nove tehnologije rapidno razvijaju i uključuju i da se tradicionalna vojna sila koju SAD ima, susreće sa rizikom suočavanja sa novom vrstom izazova, novim tehnologijama kao što je vještačka inteligencija, START tehnologije, novi tip raketa.
Stoga, u cilju da zadrži vojnu oštrinu, SAD ne samo da treba da troši više i kupuje više tradicionalne vojne opreme, već takođe mora da bude kompetitivniji u onome što rastuće postaje novo lice vojne industrijske tehnologije, gdje su posebno zemlje kao što je Kina postigle puno toga posljednjih godina. Dakle, ne samo u tradicionalnom tipu vojne konkurencije već i novih tehnologija za budućnost, i to je ono gdje SAD treba da investira više da bi ostao na vrhu.
RSE: Jedan od zaključaka je da se vojna ravnoteža neprijateljski pomjera za SAD u Evropi, Aziji i na Bliskom istoku, podrivajući povjerenje američkih saveznika i povećavajući izvjesnost vojnih konflikata. Kako ste ovo razumjeli?
Brattberg: Da ponovim, ovo je dvostranački osjećaj u Vašingtonu koji je naglašen u Nacionalnoj strategiji za bezbjednost, i koji govori o svijetu koji je mnogo konkurentniji i nema više samo unipolarnu silu koja je trajala decenijama nakon kraja hladnog rata. Suočava se sa novim prijetnjama od Rusije, koja troši puno novca na odbranu i koja sredstva koristi za podrivanje evropskog sistema bezbjednosti.
Kada je riječ o Iranu, tu su pojačane hegemonističke ambicije Teherana. A u Aziji se suočavaju sa Kinom koja je militarizovala Južno kinesko more i koristi geoekonomiju (ekonomija u funkciji politike) da bi uspostavila veze bliske njihovoj interesnoj sferi. Sve to stvara ogroman izazov za SAD.
Ono što je interesantno o novom strateškom pristupu, a što je opisano u Strategiji o nacionalnoj sigurnosti je da zaista postoji pomjeranje fokusa prema nadmetanju velikih sila na način na koji nijesmo vidjeli od kraja hladnog rata. To je, zapravo, pomjeranje fokusa nakon 11. septembra (2001. teroristički napad na SAD) sa antiterorizma, i vraćanje na konkurenciju velikih sila i geopolitički balans moći.
Mislim da ćemo u godinama koje dolaze vidjeti pojačan fokus na ovo u sve ove tri sfere, ali posebno u Evropi i Aziji, gdje Rusija i Kina predstavljaju najozbiljniju prijetnju za američko globalno vođstvo i njihovu sposobnost da održavaju na pravilima zasnovan poredak u svijetu.
