Najmlađa zemlja u Evropi nije imuna na starenje stanovništva i depopulaciju koji pogađaju društva širom Balkana.
Kosovo je možda najnovija zemlja u Evropi, ali svako ko je bio na vlasti bavio se prikupljanjem podataka još od kako je postojala nadležnost za prikupljanje poreza.
U povelji srpskog pravoslavnog manastira Visoki Dečani – koji se nalazi na zapadu Kosova – iz 1330. godine, zabeležen je broj naselja i kuća u okolini ovog manastira i na prostoru sadašnje severne Albanije. Povelja pokazuje da je ovde živelo većinski srpsko stanovništvo.
Neki albanski istoričari tvrde da to nije slučaj, navodeći da su srpski zvaničnici „slovenizovali“ albanska imena kako bi ih asimilovali.
Istorija Kosova je uvek bila rat drugim sredstvima pa je zato lakše pronaći detaljne analize o tome koliko je Srba i Albanaca živelo na Kosovu u bilo kom trenutku tokom proteklih vekova nego što je pronaći analize broja, trendova, a samim tim i potreba ljudi – a ne Srba, Albanaca i drugih naroda koji danas žive na Kosovu.
Statistički podaci su oblikovani ili izmanipulisani na način da idu u korist jednoj ili drugoj strani ili su pak jednostavno rađene slobodne procene nagađanjem – što znači da je obavljanje utemeljene analize demografije Kosova mnogo teže, nego na bilo kom drugom mestu na Zapadnom Balkanu.
Na primer, prema Eurostat-u, statističkoj agenciji EU, koja svoje podatke uzima iz Agencije za statistiku Kosova (ASK), Kosovo je 2010. imalo 2,2 miliona stanovnika, a 2011. godine 1,79 miliona.
Dakle, da li je više od 400.000 ljudi iznenada umrlo ili emigriralo? Naravno da se nije desilo ni jedno, ni drugo.
Objašnjenje koje stoji iza ove statističke litice pomaže nam da razumemo kako je politika dovela do toga da je veoma teško saznati koliko ljudi živi na Kosovu.
U popisu koji je sprovela Jugoslavija 1981. godine zabeleženo je ukupno 1,58 miliona stanovnika, od čega su 77,4 odsto bili Albanci, a 14,9 odsto Srbi i Crnogorci.
Do sledećeg popisa 1991. godine, srpski lider Slobodan Milošević je ukinuo autonomiju Kosova, a Albanci su bojkotovali popis, što znači da je jugoslovenski Savezni zavod za statistiku morao da proceni njihov broj.
Ovaj Zavod je doneo zaključak da je na Kosovu tada živelo 1,97 miliona ljudi, od kojih su 82,2 odsto bili Albanci.
Zapravo, broj stanovnika na Kosovu bio je manji, jer su u popisu jugoslovenskog stanovništva ubrajani i oni koji rade u inostranstvu, kao i njihove porodice.
Prema procenama Zavoda iz 1989. godine, Kosovo je imalo svega oko 1,87 miliona stanovnika.
Međutim, tokom devedesetih godina neretko se moglo pročitati da Kosovo ima najmanje dva miliona stanovnika.
Kada je 2011. godine obavljen prvi posleratni popis stanovništva, otkriveno je da broj stanovnika na Kosovu daleko manji nego što je iko mislio – čime se objašnjava nagli pad broja stanovnika u podacima Eurostata.
Glavni razlog za nastanak greške bio je pad stope nataliteta, koji je bio izuzetno visok tokom čitavog perioda Jugoslavije.
Žene su 1950. godine u proseku rađale 7,6 dece. Do 1981. godine ovaj broj je pao na 4,58. Do 1991. godine, iznosio je 3,58, a na kraju 2015. godine pao je ispod stope zamene generacija na 2,00 gde je i ostao i u 2018. godini.
Međutim, do popisa stanovništva 2011. godine, procene su vršene tako što su upotrebljavane više stope nataliteta od realnih.
Takođe, nisu postojali tačni statistički podaci o tome koliko je ljudi otišlo, bilo u Srbiju – kada su u pitanju Srbi, ili u ostatak sveta – kao što je to bio slučaj sa kosovskim Albancima.
Iako je popis stanovništva iz 2011. bio prvi popis koji je dao pouzdaniju sliku kosovskog stanovništva još od 1981. godine, sada su kosovski Srbi bojkotovali, odnosno popis nije održan u četiri opštine na Severu koje su pod kontrolom Srba. Tako je ASK bio primoran da proceni njihov broj.
Prema veb-sajtovima četiri severne opštine sa većinskim srpskim stanovništvom, ovde živi 70.430 stanovnika, ali ako isključimo studente, posebno iz drugih delova Srbije, možemo reći da je taj broj možda iz političkih razloga preuveličan.
Srpsko stanovništvo na Kosovu brzo stari i smanjuje se. Ne postoji dovoljno radnih mesta za opštu populaciju, a prema tome još manje za kosovske Srbe, od kojih većina ne zna albanski.
Predsednik Srbije i kosovski predsednik prošle godine su razmatrali ideju razmene teritorija i ljudi, pri čemu bi se Sever Kosova razmenio za Preševsku dolinu sa većinskim albanskim stanovništvom na jugu Srbije (a čije je albansko stanovništvo takođe bojkotovalo poslednji popis stanovništva u Srbiji).
Iz perspektive Srbije, ukoliko dođe do razmene teritorija, jedan od problema je to što će većina kosovskih Srba ostati na jugu – osim ako su podaci ovih opština ispravni. Međutim, dokazi iz srpskih izvora sugerišu da nisu.
Broj dece upisanih u škole i podaci Srpske pravoslavne crkve ukazuju na to da na Kosovu živi oko 100.000 kosovskih Srba, od kojih oko 40 odsto živi na Severu, a ostatak na jugu.
Ako se sumnja da je broj stanovništva na Severu Kosova stavljen u službu političkih ciljeva ispostavi kao tačna, ovo ne bi bio prvi takav slučaj u skorijoj istoriji.
Tokom 1980-ih, kada je stopa nataliteta među Albancima bila izuzetno visoka, srpske političke snage su tvrdile da kosovski Albanci namerno osnivaju velike porodice kako bi učinili Kosovo svojim – zanemarujuću činjenicu da siromašna društva u kojima većina žena ne radi obično imaju visok natalitet.
Ipak, ovo je bio moćan argument koji je pomogao Miloševiću da dođe na vlast – prekretnica koja je dovela do razaranja Jugoslavije.
Istovremeno, velikim porodicama bile su potrebne zemlja i kuće, a ovaj porast stanovništva doveo je do toga da veliki broj Srba proda svoju zemlju i kuće Albancima i ode u Srbiju gde bi sa tim novcem mogli da kupe daleko više od onoga što su imali na Kosovu.
U periodu posle rata 1999. godine, kada su Srbi pobegli pred etničkim čišćenjem, srpski zvaničnici tvrdili su da je oko 220.000 Srba došlo u Srbiju – što znači da je veći broj Srba otišao tamo nego što je zapravo živelo na Kosovu. Prema popisu iz 1991. godine, u kome su učestvovali Srbi i Crnogorci, zabeleženo je 215.346 Srba i Crnogoraca, kao i 42.806 Roma, od kojih su mnogi takođe tada patili u tom periodu.
U stvari, detaljnom analizom koju je sproveo istraživački centar Evropske inicijative za stabilnost utvrđeno je da je oko 65.000 ljudi zapravo pobeglo.
Agencije UN su tada koristile brojke srpskih vlasti, dajući im verodostojnost.
Širom Balkana postoje trendovi koji ukazuju na starenje stanovništva i smanjivanje društava iz kojih mladi i sposobni emigriraju u velikom broju.
Međutim, sada kada je stopa nataliteta, zahvaljujući iseljavanju, pala ispod stope zamene generacija, albansko stanovništvo na Kosovu, a samim tim i celokupno stanovništvo, takođe je počelo da stari i opada.
Prema analizi ASK, stanovništvo na Kosovu bi do 2061. moglo da padne na 1,49 miliona.
U 2017. godini, 25 odsto stanovništva imalo je 14 ili manje godina, a osam odsto stanovništva je bilo starije od 65 godina.
Do 2061. godine, najmlađoj starosnoj grupi možda će pripadati samo 13 odsto stanovništva, a starijoj 27 odsto.
Pitanje emigracije je sporno i politizovano. Takođe, teško je izvršiti popis izbeglica zbog nedostatka podataka.
Zahvaljujući demografskoj eksploziji, naročito tokom 1980-ih, Kosovo danas ima najmlađu populaciju u Evropi.
Tokom perioda Jugoslavije postojala su tri glavna toka emigracije: kosovski Albanci i Srbi koji su otišli da rade u inostranstvo kao takozvani gastarbajteri, kosovski Srbi koji su otišli u Srbiju i kosovski Albanci koji su otišli u druge delove Jugoslavije.
Razaranje Jugoslavije blokiralo je legalnu emigraciju, osim onih ljudi koji su tražili azil.
U periodu od 2013. do 2016, broj ekonomski motivisanih zahteva za azil koji su građani Kosova podneli u EU, uključujući i one za koje je otkriveno da ilegalno borave u državama EU, bio je ogroman – 229.005.
Sada se otvara novo poglavlje – dok ljudi sa Kosova ne mogu da putuju bez vize u Šengen zonu, zemlje poput Nemačke i Hrvatske daju im radne dozvole na druge načine i u većem broju nego što su ranije.
Iako se danas možemo pouzdati u statistike stranih država o broju kosovskih građana koji u njima borave, možemo samo da nagađamo o veličini dijaspore, mada se obično smatra da u Evropi živi oko 700.000 građana Kosova, a manji broj njih živi u Severnoj Americi i na drugim mestima.
Ovaj broj se odnosi samo na kosovske Albance, a iako bi broj kosovskih Srba koji žive izvan Kosova i Srbije bio mali, broj onih koji su rođeni na Kosovu i broj njihove dece u Srbiji ne bi bio mali.
Svako ko je rođen na Kosovu ili ima jednog roditelja koji je registrovan kao državljanin Kosova može da dobije državljanstvo i da glasa.
U 2018. godini, 111.826 ljudi sa Kosova živelo je u Švajcarskoj, 218.150 u Nemačkoj i 25.025 ljudi u Austriji.
U periodu od 2010. do 2018. godine, 25.311 ljudi sa Kosova dobilo je švajcarsko državljanstvo, ali i u prethodnim godinama veliki broj građana Jugoslavije ili Srbije je takođe dobio državljanstvo, tako da je na osnovu tih podataka nemoguće znati ko je sa Kosova ili ko je bio Srbin ili Albanac.
Nemačka je započela da beleži stopu naturalizacije sa Kosova tek od 2008. godine. Od tada do 2018. godine zabeleženo je ukupno 33.966 naturalizacija.
Uzimajući u obzir ove brojke, sasvim je moguće da je ukupna dijaspora u Evropi, uključujući decu sa stranim državljanstvom, dvostruko veća od zabeleženog broja kosovskih državljana u inostranstvu, tako da je ovaj broj zapravo zaista iznosi oko 700.000 ljudi.
Prema Međunarodnom monetarnom fondu, doznake iz dijaspore su u 2018. godini činile 11,8 odsto bruto domaćeg proizvoda.
Prosečna starost stanovništva na Kosovu je 29,06, dok je u Albaniji 36,07, a u Srbiji 43.
Kosovo bi trebalo da ima više koristi od mladog stanovništva nego što je to u stvarnosti, ali manjak radnih mesta i mogućnosti ostaju prepreka razvoju i daju podsticaj iseljavanju.
Trendovi su ipak jasni. Kosovo godinama – čak nekoliko decenija – zaostaje za ostatkom Balkana kada je u pitanju starenje i smanjenje stanovništva, ali ukoliko se nešto ne bude promenilo, ono će krenuti potpuno istim pravcem kao i njegovi susedi.
