Svaki 7. maj budi sjećanje na miniranje Banjalučke Ferhadija džamije, podsjeća nas na uništavanje, razaranje i ubijanje. Ratna tragedija se pomalo i zaboravlja, ali ljepota podignutih džamija nam budi lijep pogled, daje nam hair. Mene, Dan džamija i podsjeti i kroz kakav je usud prolazio islam na Balkanu. Vjekovima je bio rastrzan, doživio je i nazadovanje i uzlet, ali je opstao, jer nikoga nije oponašao. I u vremenu mira se zapitam, otkud Bošnjaku i Bošnjakinjama toliko sabura i praštanja nakon svih historijskih progona, ubijanja i ratnog bezumlja?
Osvrt na Balkanski islam
Tek sa stabilizovanjem osmanske vlasti u 16. stoljeću, stvoreni su i društveni i psihološki uslovi za nenasilno širenje islama kod širih slojeva stanovništva. Širenje islama i nije bilo istog opsega i intenziteta, zavisilo je od spleta etnokonfensionalnih i socijalnih prilika. Tako je i najviše starosjedioca primio islam u BiH, Albaniji, djelimično je imao dosta simpatija i u nekim dijelovima današnje Makedonije i Bugarske. Na žalost, viševjekovnim kontinuiranim genocidima postepeno su i islamske zajednice današnje Mađarske, Hrvatske, Rumunije, Srbije i Crne Gore snagom utihnule. Neki muslimani su dupoko podijeljeni i odvojeni.
A, Slovenija i Hrvatska postale su periferne zemlje islama. Danas je život muslimana u tim zemljama postao i posebna priča. I sudbina muslimanskih zajednica u drugoj polovini 20. stoljeća u jugoistočnoj Evropi ovisila je od komunističkih režima, ličnosti poput: Čaušeskua, Tita, Hodže i Živkova. Možda su neki i zaboravili, ali recimo Enver Hodža je 1967. godine i zvanično zabranio religiju, a Čaušesku i Živkov su na svoj način sistematski i uništili domincijalne muslimanske zajednice. Islam je u tim zemljama podnio izvjesnu sramotu. Zapravo je od svih komunističkih režima, titoistički režim i bio najblaži prema muslimanima, mada ni tada oni nisu imali pravo na svoju naciju, tek su to stekli 70-tih godina.
A, opet je aktivnost islamske zajednice u BiH do Prvog svjetskog rata imala svoj razvojni put. U trenutku austro-ugarske okupacije muslimani su počeli masovno iseljavanje u Tursku i do tada najbrojnija i najkompaktnija slovenska i evropska zajednica, preko noći je dovedena u situaciju da se po političkom scenariju Beča i Budimpešte snalazi za svoj životni prostor. Jer, Beč je uzeo stvar u svoje ruke, jer je na čelo islamske zajednice postavio islamskog poglavara s titulom reis-ul-uleme, i medžlisa od 4 člana, preko koga je zemaljska vlada ostvarivala upliv na sve aspekte života islamske zajednice.
Borba za vjersku i vakufsko-mearifsku autonomiju, organizovano provedena 1886., prerasla je u pravi pokret i postala prva manifestacija političkog organizovanja Bošnjaka-muslimana. Vlast je zbog toga i bila prinuđena da prizna posebnim Statutom 1909. vjersku i vakufsko-mearifsku samostalnost. Na neki način su do 1915. g islamski krugovi proživljavali svoju renesansu u BiH, jer je do tada bilo više od 1.200 tradicionalnih islamskih osnovnih škola, koju su obavezno morala da pohađaju sva muslimanska djeca, i oko 200 reformisanih mekteba. Te iste magično sretne godine radilo je 32 medrese, a od 1887/88 u Sarajevu je djelovala i Šerijatsko sudačka škola na razini Teološkog fakulteta.
Sudba Muslimana u ideologijama novih država
Muslimani su uprkos različitih nesreća koji su proživljavali tokom istorije, preživjeli, jer su praštali i prilagođavali se sistemima koji su ih nadzirali. Sa stvaranjem Kraljevine SHS 1918.g oko 1,5 miliona Muslimana dovedeno je u nepovoljan položaj. Propisi doneseni nakon „vjerske ankete“ 1921. g., koju je organizovalo ministarstvo vjera odgovorili su nekim muslimanskim težnjama, ali obrazovanju jedinstvene vjerske zajednice nikako nisu.
Jer su u tzv. jedinstvenoj državi zapravo postojale dvije vjerske zajednice: jedna-istočna za Srbiju i Crnu Goru, na čijem je čelu bio beogradski muftija i druga zapadna kojom je upravljao reis-ul-ulema u Sarajevu. Jedinstvo zajednice bilo je uspostavljeno tek Zakonom o IVZ iz 1930. i pratećim propisima i Ustavom IVZ. Temljni stav je glasio da su svi muslimani u Kraljevini Jugoslaviji jedna Islamska vjerska zejednica pod reisom čije je starješintvo bilo u Beogradu.
Tokom Drugog svjetskog rata Bošnjaci su bili razapeti između ideologija hrvatskog-ustaštva, srpskog-četništva i komunizma.
Uvertira za rat
SFRJ je favorizirala Bošnjake zbog što brže asimilacije u „jugoslovensku naciju“. Bila je to zamka i maska tobožnje prividno jedinstvene države, koja se 90-ih raspala u krvi.
Od aprila 1992. do januara 1993., uništio 614 džamija, 218 mesdžida, 69 mekteba, četiri tekije, 37 turbeta i 405 drugih vakufskih objekata. Prema zvaničnim podacima, na teritoriji pod kontrolom Vojske Republike Srpske srušene su 534 džamije, a na teritoriji koju je kontrolisao HVO 80 džamija,, odnosno, uništeno ili oštećeno više od 80 posto od 1.144 džamije, koliko ih je bilo prije rata. Uništeni su spomenici prošlosti, stara mezarja, umotvorine samog bosanskog-hercegovačkog čovjeka.
Rat je iza nas, džamije su uglavnom obnovljene, ali ljubav i praštanje su na testu, na čekanju su svi u ovom poslijeratnom ljudskom bezumlju. Danas na Dan džamija, ja želim da nikada i nigdje na svijetu ne gori nijedna vjerska bogomolja…
