Djeca doseljenika u školi obično imaju lošije ocjene od drugih. Razlozi za to su brojni i složeni. Neki, međutim, vjeruju da se iza toga kriju genetski faktori. U kolikoj mjeri geni određuju inteligenciju?
“Druga boja kožčije čije osobine – takva računica veoma je popularna predrasuda, a oduvijek je bila suviše jednostavna da bi mogla da bude istinita”, kaže Andreas Hajnc, direktor Klinike za psihijatriju i psihoterapiju pri berlinskom bolničkom centru “Šarite”.
On se smije dok priča o doktorki njegove djece, jednoj tamnoputoj i tamnookoj ženi sa prilično divljim sinom koga su u školi smatrali problematičnim. “Većini je”, prisjeća se, “odmah bilo jasno: mora da mu je otac Arapin ili Turčin”. I tu su našli objašnjenje za problematično ponašanje djeteta. Pritom je, međutim, otac bio ljekar i to iz srca Njemačke, iz Švapske (okolina Štutgarta).
Teorije koje povezuju ekonomski uspjeh neke zemlje sa rezultatima njenih stanovnika na testovima inteligencije, a njih opet dovode u vezu sa zajedničkim genima, već neko vrijeme doživljavaju renesansu.
Otkako je socijaldemokratski političar iz Berlina Tilo Saracin prije dvije godine objavio knjigu “Njemačka ukida samu sebe”, omiljena tema brojnih televizijskih i radijskih emisija, okruglih stolova ili laičkih rasprava u kafanama jeste uticaj “zajedničkog genetskog faktora” pripadnika određene etničke grupe na njihovu inteligenciju.
U svojoj spornoj knjizi Saracin prognozira Njemačkoj mračnu budućnost, a razloge za to vidi u lošim obrazovnim rezultatima i neintegrisanosti turskih i muslimanskih doseljenika. Lošije školske rezultate djece doseljenika, koji su zaista statistički dokazivi, berlinski političar objašnjava intelektualnom podlogom koju su ta djeca naslijedila od svojih roditelja, piše DW.
Geni zaista u razvoju inteligencije imaju važnu ulogu, ukazuje i berlinski ljekar Andreas Hajnc. Ali veliki broj studija u međuvremenu je pokazao da okolina ima ogroman uticaj na intelektualni razvoj pojedinca. Rezultati pojedinih ljudi na testu inteligencije, dakle, objašnjava Hajnc, zavise od njihovog socijalnog okruženja. Tako studije iz SAD pokazuju da su djeca crne boje kože koju su usvojile bjelačke porodice postizala mnogo bolje rezultate na testovima inteligencije nego druga bijela i crna djeca.
Prema podacima dobijenim popisom stanovništva 2011. godine, 62 odsto stanovništva Njemačke bez završene škole ima migrantsku pozadinu. S druge strane, među onima koji su završili maturu samo je njih 20 odsto sa stranim korenima. Komentatori tih brojki isuviše često traže objašnjenja za njih u etničkim ili kulturološim specifičnostima kod Turaka i muslimana uopšte, kritikuje Koskun Kanan, stručnjak za obrazovanje Univerziteta Humbolt u Berlinu.
Izvještaji o obrazovnim (ne)uspjesima migranata se, sa druge strane, samo marginalno bave često lošim uslovima u kojima žive mnoge doseljeničke porodice, njihovom lošom finansijskom situacijom kao i nedovoljnom kompetentnošću nastavnog osoblja u radu sa djecom migranata. To za posljedicu ima stvaranje slike o lošim učenicima koji ne žele da se integrišu.
Kada se, međutim, diferenciranije analizira zajednica turskih doseljenika, može se uočiti da uglavnom stariji nemaju završenu školu. I mlađi su doduše prosječno lošiji od učenika koji nemaju strane korijene, ali u odnosu na generaciju njihovih roditelja, znatno su bolji. Posebno su žene turskog porijekla rođene u Njemačkoj ostvarile znatan napredak u obrazovanju – oko trećina njih maturira s tendencijom povećanja njihovog broja. Djevojke sa završenom maturom istog uzrasta koje nemaju strane korijene su, doduše, još uvijek brojnije (50 procenata), ali su i njihovi roditelji bili obrazovaniji.
Predrasude razvijaju sopstvenu dinamiku, upozorava Koskun Kanan. Ako se jednom proširi glas da Turci odbijaju da se integrišu, onda i osobe koje pripadaju stigmatiziranoj grupi počnu s vremenom da se prilagođavaju glasu koji ih prati. Sociolozi taj efekat zovu “stereotype threat” – prijetnja od stereotipa. Ako na primjer jedan nastavnik od učenika turskog porijekla i ne očekuje iste rezultate kao od druge djece, kočiće ga u razvoju. “Ako je takav učenik negdje između dvojke i trojke, on će mu možda prije dati dvojku”, objašnjava Kanan.
Takva diskriminišuća iskustva ostaju zapisana u mozgu učenika i mogu dugoročno da utiču i na kognitivne sposobnosti djeteta. Eksperimenti na životinjama pokazali su da izolacija stvara stres i ostavlja tragove na mozgu.
“Na životinjskom modelu to može odlično da se izmjeri“, kaže berlinski naučnik Andreas Hajnc. Kada neka agresivna životinja u kavezu izgura pokusnog zamorca, onda hormonski sistem zamorca oslobađa hormone stresa kao što je serotonin. On se, pak, povezuje sa depresijom. Mijenja se i količina hormona dopamina koji se povezuje sa učenjem. Tako može doći do promjena u mozgu koje se zatim mogu prenijeti i na potomstvo.
Trenutno Andreas Hajnc sa svojim timom u “Šariteu” istražuje da li slično funkcionišu i mehanizmi u ljudskom mozgu. On želi da ispita to da li stres i kod ljudi izaziva određene biohemijske reakcije. Postaju li zbog njih geni zaslužni za inteligenciju možda aktivniji ili se, naprotiv, blokiraju? Ima li, konačno, izolacija za posljedicu to da oni koji su joj izloženi ostaju ispod svojih genetski uslovljenih mogućnosti? Može li se takva reakcija na stres čak prenijeti i na potomstvo? Hajnc to smatra mogućim.
Jedno je u svakom slučaju već sada izvjesno: socijalna izolacija zbog negativnih očekivanja šteti ljudima. Zbog toga bi trebalo podsticati sve što se pozitivno odražava na razvoj inteligencije – od rada na jezičkoj kompetenciji, do zdrave ishrane. “Najgore što se nekome može dogoditi”, zaključuje berlinski naučnik, “jeste da se strpa u jednu fioku”.
