Objašnjenjem odluke o oslobađanju poznatog ekstremiste, javnosti su predočili da je njegovo zalaganje za “veliku Srbiju” u devedesetim, bio tek izraz političkog pluralizma, te da se ne može dokazati da je Šešelj takvim nastupima podsticao pojedince na činjenje ratnih zločina. Naravno da se ne može suditi idejama, ali je problem kada ideja postane praksa i kada počne da se sprovodi, kažu sagovornici RSE.
Naravno da se ne može suditi idejama, ali je problem kada ideja postane praksa i kada počne da se sprovodi, kaže za RSE istoričarka Ljubinka Trgovčević u tekstu Ljudmile Cvetković “Velika Srbija na haškom testu”.
“Jer, ako imate susedne države koje su priznate, vi kada šaljete dobrovoljce na taj prostor, vi u stvari imate ubacivanje stranih trupa ili iredentu i to je nešto što u stvari krši međunarodno pravo. Dakle, dobrovoljci su bili građani druge države, a ne države koje su tada, tokom rata stvorene”, rekla je Trgovčević.
Ideja “velike Srbije” pojavila se u 19. veku naspram velikih multinacionalnih carstava, podseća Ljubinka Trgovčević, a reč je o potrebi svakog naroda i pravu svake nacije da stvori sopstvenu nacionalnu državu. Objašnjava da su te ideje imale sve balkanske države, Rumunija, Bugarska, Grčka, kao i druge evropske države, ali da je problem na Balkanu bio što su se te ideje velikih nacionalnih država preklapale tako da su postojale pretenzije nekoliko nacija i nekoliko nacionalnih država za pojedine teritorije.
Savremeni svet se potpuno udaljio od ideje da se stvori država u kojoj će živeti samo jedna nacija već se priklanja državi građanina, kaže naša sagovornica.
O projektu “velike Srbije” tokom 90-ih ne možemo govoriti kao o samo politčkom projektu, kaže Trgovčević, jer je taj projekat hteo da se ostvari u praksi.
“To ne može da se ne poveže se problemom Hrtkovaca. Ja sam 1991. bila u Hrtkovcima kada je počelo iseljenje Hrvata i slušala sam te ljude i znam šta im se desilo. Oni su zaista bili primorani silom da se isele da bi u stvari Srbija postala država samo Srba, a ne svih njenih građana”, kaže Trgovčević.
Sve su to razlozi zbog kojih je u regionu najviše odjeknula upravo odrednica iz presude koja se odnosi na definiciju velikosrpske ideologije. Zato Džejms Ker-Lindzi, predavač na Londonskoj školi ekonomije i političkih nauka, zaključuje da će ovaj zaključak Tribunala imati mnogo veće posledice po region nego činjenica da je Šešelj oslobođen.
Čiji fašizam je dopušten?
Rehabilitacija ideje ‘velike Srbije’ nakon presude Vojislavu Šešelju postala je glavna tema, dok se o zločinima i utvrđenim činjenicama malo govori. Posljedica je to politika koje su i dalje zapele u devedesetima i na kojima počiva sistem i u BiH i u Srbiji, ocjenjuju analitičari u tekstu Dženane Halimović Ideja “velike Srbije” ostala bez haške kazne.
Analitičar Esad Bajtal podsjeća kako o činjenicama niko ne vodi računa, što otvara prostor da politika mešetari.
“Ta presuda i ideja ‘velike Srbije’ nemaju nikakve veze u smislu legitimacije te ideje. Drugo, živimo u vremenu u kojem činjenice i argumenti ne znače ništa i u tom smislu treba čitati tu presudu koja je oslobađajuća. Sud može nekoga da oslobodi, ali može li ga osloboditi njegova savjest ako je ima i savjest onih koji su juče na jednu presudu Karadžićevu gledali kao na presudu političkog i antisrpskog suda oni danas slave drugu presudu tog istog suda“, konstatuje Bajtal.
Treba se zapitati, kaže profesor Enver Kazaz, zašto je Tribunal donio takvu odluku i čemu ona vodi.
“Ako Tribunal u Šešeljevim fašisoidnim govorima pronalazi elemente tzv motivacijskih govora, onda je pitanje – čiji fašizam je dopušten? Šešeljev da, Hitlerov, ne. I tu je temeljna zabluda Haškog tribunala koji je presudom Šešelju i ne samo Šešelju, dodatno legitimirao nacionalizam, fašizam i nacizam”, komentariše Kazaz.
Vrijeme je da se pogleda istini u oči, kategoričan je Kazaz, te da se spozna da, htjeli ili ne, tumačenjem presuda određene politike ne postaju samo rehabilitovane već i legitimizirane.
Oslobađajućom presudom Vojislavu Šešelju Haški sud jeste, vjerovatno krajnje nenamjerno, na neki način, reaktuelizovao i oživio ideju ‘velike Srbije’, komentariše za RSE profesor istorije iz Pogrorice Šerbo Rastoder.
“Dakle, nedvosmisleno je, bar sa našeg stanovišta, kao neko ko je savremenik i posmatrač svega toga, da je Šešelj bio jedan od glavnih ideologa, podstrekivača i neko ko je verbalno provocirao ratne sukobe. Ali se takođe, moramo pomiriti sa jednom činjenicom – da se ideologiji ne može suditi odnosno, ne može se suditi onome što je riječ već samo onome što je djelo. Čini mi se da je u Šešeljevom slučaju prevagnulo ovo drugo stanovište da se radi o verbalnom, a ne i o konkretnom zločinu”, ocjenjuje Rastoder u razgovoru sa Lelom Šćepanović.
Haški sud, ocjenjuje za RSE novinarka „Jutarnjeg lista“ i dugogodišnja izvjestiteljica iz Haga Snježana Pavić, “nije amnestirao niti ideju ‘velike Srbije’ niti ideju ‘Herceg-Bosne,’niti bilo kakvu političku ideju”.
“Sud ne sudi idejama. Sud sudi konkretnim ljudima za koje utvrdi da su odgovorni za konkretne zločine. Ono što imamo u prvostupanjskoj presudi Šešelju, a što je različito od dosadašnjih presuda je to da je sudsko vijeće u ovom slučaju odbacilo tezu tužiteljstva da su zločini počinjeni u okviru udruženog zločinačkog pothvata, gdje je cilj tog pothvata bilo stvaranje ‘velike Srbije’ protjerivanjem velikih dijelova nesrpskog stanovništva – Hrvata i Bošnjaka – iz velikih dijelova Hrvatske i Bosne i Hercegovine“, komentira Pavić u tekstu Enisa Zebića Hrvatska najavljuje nove korake oko Šešelja.
