Juče je bila desetogodišnjica predaje prve preporuke Plana Martija Ahtisarija Prištini i Beogradu, u ime specijalnog izaslanika UN-a za rješenje kosovskog pitanja, poslije više od pola godine pregovora u Beču.
Da se podsjetimo da je potpisnik ovih redova poslije te prve prezentacije Plana Ahtisarija, u medijima na bosanskom i albanskom jeziku reagirao tekstom pod naslovom “Bošnjaka Kosova nema u Planu Martija Ahtisarija”. Bilo je naravno i drugih reagiranja od strane bošnjačkih političkih predstavnika i NVO sektora.
U međuvremenu je prije svoje konačne verzije prijedloga, nekim popravkama Ahtisari prihvatio i jednu krupniju izmjenu u korist kosovskih nevećinskih zajednica – a ona se odnosila na upisivanje i turskog, bosanskog i romskog jezika u Ustavu Republike Kosova, u članu 5, koji se priznaju kao službeni ili jezici u upotrebi na lokalnim nivoima gdje u određenom procentu (pet ili tri) žive ove zajednice.
Također, živo se sjećamo oficijelnog razgovora o zadnjoj verziji ovog međunarodnog dokumenta o Kosovu, na skupu jednog broja Bošnjaka i Turaka u prostoriji DSB-Vakat u Prizrenu, gdje sam bio pozvan u ime NVO-a, sa šeficom Kancelarije USA, Tinom Kajdanov, odnosno njenog odgovora – da je svjesna naših primjedbi oko decentralizacije, ali da je to upisivanje nevećinskih jezika u ustavu maksimum koji je Ahtisari prihvatio, između drugih bošnjačkih i turskih zahtjeva.
Propust neistrajanja u zahtjevanju tadašnijih bošnjačkih predstavnika i objektivne okolnosti
Riječ je, dakle, bila (i u mnogome ostala) o neupisivanju u Planu Ahtisarija i obavezujuće odredbe za kosovske vlasti i međunarodnog predstavnika o zasebnim opštinama u tri regije sa (tada) apsolutnom ili relativnom bošnjačkom većinom : Rečanima (regija Župa), naseljem Vitomirica kod Peći i Dragašom (regija Gora). Nažalost, samo postojeća uopštena odredba u Ahtisarijevom Planu da – Vlada Kosova stupa u pregovore sa predstavnicima drugih zajednica i oko njihovih zahtjeva za decentralizacijom, nije bila dovoljna da je Vlada Kosova, niti pak predstavnik međunarodne zajednice uzmu kao obavezu, bez obzira što su u međuvremenu predstavnici Bošnjaka redovno tražili pokretanje decentralizacije.
Možda je odgovor na ovu dilemu oko te odredbe dao Piter Fejt, međunarodni predstavnik na Kosovu, prilikom svoje pozdravne posjete Rečanima uoči gašenja te institucije, prije pet godina, na naše pitanje o nepokretanju decentarlizacije i za bošnjačke opštine kao što je to u međuvremenu učinjeno za nekoliko srpskih, kazavši: “Ja sam bio ovdje da sprovedem Plan Ahtisarija, a bošnjačke opštine nisu bile spomenute u njemu.”
Dakle, dolazimo do prvog propusta koji su učinili tadašnji bošnjački predstavnici i pored napismeno izražene volje svog naroda, NVO sektora, intelektualaca i medija, u dva usvojena dokumenta (od ondašnje dvije grupacije bošnjačkih predstavnika), Deklaracije i Platforme uoči pregovora u Beču. A u oba ta dokumenta jedan od glavnih zahtjeva je bio vezan za spomenuto formiranje bošnjačkih opština! Naime, još uvijek nije jasno – gdje su uopšte završili ti pisani bošnjački zahtjevi! Dok je manje-više unazad ovih godina poznato da je za bošnjačku većinu neprihvatljiv pokušaj traženja “isprike” u pojašnjavanju pristajanja ondašnjih većinskih bošnjačkih predstavnika na navodni prijedlog od tadašnjih (u mnogome i sadašnjih) albanskih političara – da se pitanje bošnjačkih opština ostavi van Plana, tj. da se to riješi u nezavisnom Kosovu.
Odnos albanskih pregovarača u Beču i međunarodnog predstavnika prema bošnjačkim zahtjevima za decentralizacijom
Tim prije što ondašnji albanski predstavnici u pregovorima u Beču nisu nikad javno potvrdili da su tako što od nekog manjinskog predstavnika (za)tražili. Ako je to zaista bilo tako od njih isforsirano, postavlja se pitanje: zašto su onda druga bošnjačka, turska, romska…, prava, upisana u Planu Ahtisarija?
Nažalost, dodatno ograničenje za olahki pristup nekih naših i drugih nevećinskih predstavnika oko pitanja decentralizacije u pregovorima je bilo to – što su se zahtjevi za decentralizacijom (do)ticali samo bošnjačkih opština, jer je turska zajednica i prije tih pregovora na Kosovu dobila opštinu Mamuša!
Naravno, ne treba sumnjati da od strane nekih albanskih predstavnika u Prištini i Beču nije bilo pokušaja “prevođenja žednih preko vode” predstavnika manjina, pa i onih bošnjačkih oko ovog važnog pitanja za Bošnjake, jer su ionako sva ostala pitanja, računajući i spomenuto pitanje jezika, bili gotovo prepisani iz već postojećeg Ustavnog okvira Kosova! Samim tim, što su bošnjački predstavnici i tada bili podijeljeni u Skupštini (pet bošnjačkih zastupnika, ali u odnosu – 3:2)…
A od ove tadašnje bošnjačke subjektivne odgovornosti za taj propust, ne može se osloboditi niti jedan predstavnik u ono vrijeme, niti pak oni koji su im asistirali preko medija, NVO sektora ili intelektualaca po skupovima u Prištini i Prizrenu! Naravno, najveća odgovornost pada na tadašnju predstavničku većinu!
Toliko Bošnjaka Kosova je u svim ovim godinama iza nas imalo primjedbe na taj propust ovih predstavnika, uz usputno redovno kukanje za našim opštinama, ali niko nije samokritički kazao koliko je i gdje učinio oko ovog pitanja u vijeme krojenja Plana Ahtisarija za Kosovo? Podsjetimo se da ni tadašnji pristup oko pregovora od albanske strane, niti ondašnje raspoloženje međunarodne zajednice (M. Ahtisarija) nisu bili na strani bošnjačkih zahtjeva oko decentralizacije! U ovom pravcu, i dan danas, gotovo jedinstven stav Bošnjaka i u zemlji i u dijaspori u želji za decentralizacijom, najviše preko društvenih mreža i medija, nije propraćen i konkretnim potezima ili organiziranim akcijama, odnosno pomoći.
A za sve što se događalo oko decentralizacije poslije usvajanja Plana Martija Ahtisarija u Skupštini Kosova, unazad minulih godina, odgovornost za ne dobijanje bosnjačkih opština se ne može prebacivati (samo) na bosnjačku predstavničku stranu, jer su oni redovno tražili, zahtjevali, pisali zahtjeve za decentralizaciju Vladi, obećavali opštine na izbornim skupovima, govorili o tome na sastancima NVO, u medijima na bosanskom a neki od nas i na albanskom jeziku, u Skupštini Kosova, u Vladi… Isto tako je bilo “ucjenjivanja” prilikom nekih glasanja sa 2/3 potrebnim zastupnicima, unazad godinu i po dana, koliko je to bilo moguće, itd… Dakle, piitanje decentralizacije, ne treba se zavaravati, sada je postalo zavisno od političke volje većinskih albanskih predstavnika!
U međuvremenu su i albanski dužnosnici, preko premijera Kosova Hashima Thaçija, kao i predstavnika političkih subjekata većinskog albanskog naroda, najviše PDK, redovno ponavljali da Bošnjaci zaslužuju opštine, pogotovo Rečane sa okolnih 15-tak naselja u regiji Župa, te da će skoro – “na sljedećoj sjednici Vlade biti donijeta odluka o formiranju opštine Rečane” (Hashim Thaçi, tadasnji premijer a sadašnji predsjednik Republike Kosova), na mitingu pred masom svijeta u Prizrenu, tokom lokalnih izbora, 2013.)…
Predstavnici međunarodne zajednice umjesto konkretne podrške, nude razumijevanje Bošnjacima!
S druge strane, međunarodna zajednica, preko svojih predstavnika, inače ovdje duboko involvirana i posvijećena rješavanju kosovskog pitanja, koje je u suštini bilo (i ostalo) pitanje većinskog albanskog naroda, ali i veliki problem albansko-srpskih odnosa, kao i kosovsko-srbijanskih, gotovo sve bosnjačke zahtjeve, pa samim tim i onaj oko decentralizacije, samo su spremni da saslušaju i izraze razumijevanje, a u većini prilika – uglavnom zaborave ili stave te bošnjačke zahtjeve “ad akta”. Taj odnos međunarodnih predstavnika, nažalost, nije samo prema zahtjevima za decentralizacijom, već i po nekim drugim društvenim sferama, a sve do nedavno je takav pristup bio i prema bošnjačkim problemima u nastavi na bosanskom jeziku… Našim redovnim potenciranjem u Skupštini Kosova problematike u obrazovanju na bosanskom jeziku, ali i još redovnijim nuđenjem mogućih rješenja, kao i pisanjem amandmana za dodatna budžetska sredstva, uz odaziv na podršku iz Američke ambasade, neka pitanja su pokrenuta u zajedničkoj korelaciji od nekoliko predstavnika međunarodne zajednice, par zastupnika iz nevećinskih zajednica i MONT-a.
Da se i ovom prilikom podsjetimo da Bošnjaci Kosova, najviše zbog (ne)prilika u kojima se nalazi Bosna, ne mogu dobiti adekvatnu pomoć i podršku svoje nacionalne matice, za razliku od nekih drugih nevećinskih zajednica na Kosovu!
Samim tim, s obzirom da nema tzv. pozitvnog pritiska i konkretne pomoći međunarodne zajednice, uz totalno neprisustvo BiH na Kosovu, albanski politički estabilišment, ionako preopterećen drugim problemima, bio je i dobrahno jeste relaksiran od obaveze da ozbiljnije pristupi rješenju bošnjačkih zahtjeva, prije svih onih za decentralizacijom ali i onih u obrazovanju na bosanskom jeziku i još u nekim javnim segmentima koji se realno mogu mnogo brze riješiti u odnosu na pitanje decentralizacije, recimo!
Bošnjački politički sukobi daju prostora za “relaksirani pristup” većinskih predstavnika prema bošnjačkim pravima!
I međusobne razlike kod bošnjačkih predstavnika, lični interesi, pogotovo zbog nekih bivših predratnih ideološko-političkih šićarđija koji su zalutali u narodno predstavljanje, aktuelno politikansko forsiranje pojedinaca regionalne podjele kosovskih Bošnjaka, gotovo redovno dezinformisanje javnosti i izvrtanje činjenica iz institucija od strane drugih, daju dovoljno prostora nekim moćnicima u i oko vlasti, pogotovo na lokalu, da zloupotrebljavaju i bošnjačke prostore i probleme u naseljima, ili pak drugima – da izbjegnu rijesiti neka pokrenuta pitanja u obrazovanju na bosanskom.
Samim tim, realno je postaviti pitanje: koliko su stvarno iskreni i sprovodljivi u život bošnjački zahtjevi za decentralizacijom, ako neki bošnjački predstavnici iz obrazovanja i politike (i pozicije i opozicije) nisu uspjeli “naći konsenzus” da potroše 50 hiljada eura gotovog budžetskog novca namijenjenog za otvaranje novog smjera na bosanskom jeziku iz ekonomije na Univerzitetu u Prizrenu, minule jeseni?
Pored svega ovoga, što se tiče raspoloženja vrha države Kosova za novom decentralizacijom, jasno su vidljive i objektivne prepreke. Naime, decentralizacija koja je sprovedena na Kosovu po Planu Martija Ahtisarija u nekim srpskim sredinama je jedan od razloga zasto se nove opštine ne planiraju u drugim sredinama, računajući i u one sa bošnjackom većinom stanovništva.
Objektivne poteškoće nove decentralizacije – izazovi oko formiranja ZSO
Naime, sve poteškoće oko slabe integrisanosti u kosovski sistem, pogotovo srpskih opština na sjeveru Kosova, kao i redovno mješanje i pritisci iz Srbije, te najavljeno formiranje Zajednice srpskih opština (ZSO), koja je dogovorena u razgovorima u Briselu, a koju u nekom obliku predviđa i Plan Ahtisarija, doprinose da gotovo inema prostora za nove zahtjeve Vladi i valjane diskusije u Skupštini oko formiranja novih opstina na Kosovu. Često napuštanje institucija od srpskih predstavnika u kosovskoj vlasti, uz jako protivljenje opozicije (ali i dobrog dijela društva na Kosovu) za formiranje ZSO, zbog moguće zloupotrebe te institucije od strane srbijanskih vlasti, doprinosi da ovaj mandat kosovske Vlade, odnosno Skupštine, nema u agendi omogućavanje pokretanja zakonskih izmjena za formiranje novih opština!
Samim tim, i odgovor premijera Ise Mustafe, potpisniku ovih redova, zastupnici Dudi Balje i ministru Rasimu Demiriju, uoči glasanja za Specijalni sud u Skupštini, prilikom razgovora o tadašnjim rezervama za naša dva glasa, uz pokretanja i pitanja (ne)decentralizacije, ostaje kao obećanje ove legislature: “Prilikom prve decentralizacije, uz dvije-tri nove opštine sa albanskom većinom na Kosovu, Rečane će u toj grupi biti treća ili četvrta, jer, koliko znam, ispunjava sve uslove”, istakao je premijer Mustafa.
(Naravno, ovo nisu bili jedini naši predstavnicki napori niti jedini naši kontakti i zahtjevi oko budućih opština.)
I pri samom kraju, treba i ovom prilikom podsjetiti da Bošnjacima Kosova (velikoj većini aktuelnih bošnjačkih predstavnika) nit jednog momenta ne pada na pamet da svoju decentralizaciju povezuju sa sudbinom formiranja ili rada ZSO na Kosovu! Naime, jedna od glavnih funkcija Zajednice srpskih opština (ZSO) bice legaliziranje nastavka pomoći iz Srbije i kordinacija sistema obrazovanja na srpskom jeziku na Kosovu, koji sada zapravo jeste u totalnoj vezi sa srbijanskim školskim sistemom, a u perspektivi opet će biti vezan za njega, ali ne baš u svemu.
S druge strane, obrazovanje Bošnjaka Kosova je na bosanskom jeziku i sa drugim sadržajima u udžbenicima, a po školskom Planu i programu Republike Kosova! Inače ovo nije jedina dijametralna suprotnost bošnjačkog društvenog života i planiranih funkcija ZSO-a, te samim tim je apsolutno nepotrebna bilo koja buduća institucionalna veza bošnjačkih opstina sa ZSO ! Napominjemo da je ovo više pojašnjenje širim kosovskoj javnosti, da se ne osvrću na pojedince izgubljene u prostoru i vremenu koji ponegdje šire nebuloze oko “učlanjenja u ZSO”, dok je albanskim političkim predstavnicima u Republici Kosova ova bošnjačka pozicija mnogo jasnija nego nekim pripadnicima ovog naroda !
Decentralizacija je nužnost, i zbog urgentne potrebe za zaštitom životne sredine
A za sami kraj, ipak je svima potrebno dodatno pojašnjenje da su Bošnjacima i drugim građanima koji zajedno s njima žive, i te kako potrebne opštine u njihovim regijama, jer je sadašnja najbolja dodatna argumetacija – urgentna potreba da se zaštite životne sredine u kojima žive Bošnjaci, Albanci, Gorani, Srbi, ostali… Te sredine treba spasiti kao najbolje rezervoare čistog vazduha, pitke vode, znatne količine drveća, uz prelijepe brdsko-planinske pejzaže – i to zbog svih stanovnika Kosova!
Naime, ako se uzme u obzir ubrzano uništavanje prirodne i životne sredine, te skromnih resursa u Župi, Gori, kao i divlja gradnja objekata – počev od Prevalca, preko Sredske, Rečana, pa Dragaša, Vitomirice, Dobruše, uz potajne radnje nekih ljudi željnih olahke zarade uz pomoć i nekih iz administracije za planiranom izgradnjom hidrocentrala, pa sve do najnovijih nastojanja da se izokolo preuzmu vodovodi u župskim selima koji su kolektivno vlasništvo mještana po osnovu njihovog finasijskog i fizičkog ulaganja, te ako se taj krug zatvori sa gotovo redovnim zaobilaženjem lokalnih satrukrtura vlasti u Prizrenu, Dragašu, Peći, bošnjačkih i drugih građanana na terenu i njihovih većinskih predstavnika, o nekim važnim pitanjima, jeste znak da je krajnje vrijeme da i kosovska vlast, poput naroda na terenu, vidi rješenje u formiranju odgovornih lokalnih struktura u ovim regijama.
I to bez obzira što ovaj neodgovrni odnos lokalnih centara u opštinama prema periferiji sigurno nije slučaj samo u sredinama gdje pretežno žive Bošnjaci, i što vjerovatno ima i sličnih primjera po Kosovu. Samim tim, decentralizacija se nameće kao nužna potreba na cijeloj teritoriji naše mlade države! U tom kontekstu, Bošnjaci neće prihvatiti da njihove regije i naselja ne budu predviđene baš za prvu “rundu” decentralizacije!
