Sinan Pašina džamija je jedna od najpoznatijih džamija, najvažnijeg traga islamske civilizacije u albanskim krajevima. Sinan Pašina džamija završila je gradnjom 1615. godine i pošto se sada nalazimo u 2015. godini, ujedno prestavlja i njen jubilej, 400 godišnjica postojanja Sinan Pašine džamije.
Neimar (graditelj) džamije je Sofi Sinan Paša, koji je porijeklom bio albanac iz sela Vile, region Ljume u današnjoj Albaniji. Često puta razni naučnici i istraživači mješali su ime Sofi Sinan Paše sa Kođa Sinan Pašom koji je isto porijeklom Albanac iz sela Topojane regiona Ljume u današnjoj Albaniji, ali za razliku od Sofi Sinan Paše bio je stariji i preselio na Ahiret 20 godina prije Sofi Sinan Paše, 1595. godine, a Sofi Sinan Paša je preselio na Ahiret 1615. godine, u godini kad je završena i zgradnja njegove prelijepe džamije u Prizrenu 1615. godine.
Sinan Paša je bio visoki vojskovođa koji je dobio i visoke činove i položaje za vrijeme vladavine Osmanskoga carstva. Još za vrijeme provedenih godina u u Istanbulu, započeo je svoju slavnu vojnu karijeru. Bio je beglerbeg Budima, Kajra i Bosne, krače vreme je služio i kao vezir (ministar) Divana Sultana. 1607. godine, samo godinu dana bio je na položaju valije ( namesnika) Bosne, 1608. godine postavljen je za valiju (namesnika) Šama (današnje Palestine, Jordana, Libana i Sirije).
O datumu nvjegove smrti imamo dvije verzije. Prva, poslije njegovog odlaska iz Bosne na mejsto valije Šama, 1608. godine preselio je na Ahiret, poslije kračeg vremena prilikom odlasku u Šamu, što je malo vjerovatno, pošto je njegova džamija u Prizrenu završila gradnjom tek 1615. godine, i nije logično vjerovati da je džamija izgrađena sedam godina poslije njegovog preseljenja na Ahiretu. Druga verzija vjegove smrti, je da je je preselio na Ahiret 1615. godine u Istanbulu i da je sahranjen u jednom turbetu (mauzoleu) u Mahali Tophane, što je logičnije i prihvatljivije.
Sinan Paša gradnju džamije je započeo 1607. godine, dok je bio na položaju valije Bosne, i priveo kraju gradnju džamije 1615. godine, poslije punih 8 godina.
U vezi gradnje džamije Sinan Paše, neki srpski istraživači i istoričari, inspirisani od strane srspkih legenda i mitova, tvrdili da je Sinan Paša srušio manastir svetog Arhangela, koji se nalazio samo 3 km iznad grada Prizrena, koji je sagradio srpski vladar car Dušan, i tu je sahranjen poslije njegove smrti 1355. godine. Ali istina je sasvim drugačija, za vrijeme gradnje džamije Sinan Paše, manastir sveti Arhangel je bio u ruševinama, i Sinan Paša je kupio kamenja sa ruševina manastira od lokalnih srba i njihovih tadašnjih vjerskih dostojanstvenika. Ovu istinu potvrđuju i poznati ruski konsul Ivan Jastrebov i srpski istraživač Radomir Grujič.
Ivan Jasrebov tvrdio da je za vrijeme gradnje džamije Sinan Paše, manastir bio već srušen i da su postojali ruševine manastira, i da Srbi nisu mogli u to vrijeme izgraditi ponovo manastir, pošto ga sami nisu mogli i sačuvati. Isto tvrdi i Radomir Grujič rekavši da se manastir sveti Arhangel počeo urušavati jedno stolječe prije, još od 1519. godine, tako da nikako nije realno apostrofirati Sinan Pašu kao rušitelja manastira svetog Arhangela.
Cijela ova mržnja prema Sinan Pašinoj džamiji podsticana je od lažnog srpskog mita protežen vjekovima, a koji je bio prisutan i krajem XX vijeka u zenitu velikosrpsog nacionalizma. U vezi tog lažnog srpslog mita o Sinan Paši, i Vuk Draškovič spominje u pismu upučenom albanskom poznatom piscu Ismail Kadareu 18. juna, 1987. u Tirani, gdje između ostalog stoji:” Jedna srpska žena rodila poznatog Albanca (arnautina), Sinan Pašu, koji je spalio kosti svetog Save i srušio manastir svetog Arhangela, i od kamenja manastira i kosti preca naše veličanstvene baštine, sagradio džamiju“. Slično ovome, obečao je svojim srpskim pristalicama i simpatizantima lider radikala Srbije Vojislav Šešelj na promotivnom skupu svoje partije održanog u domu kulture u Prizrenu, devedesetih godina XX vijeka, gdje je između ostalog rekao:“ Kad ja dođem na vlast, najprije ću srušiti Sinan Pašinu džamiju u Prizrenu“.
Za vrijeme svog 400 godišnjeg postojanja, Sinan Pašina džamija je u zadnjih sto godina iskusila nekoliko opasnosti njenog rušenja i zatvaranja, nakon 1912. godine poslije posvlačenja Osmanskoga Carstva, posle prvog Balkanskog rata i nakon zauzimanja Kosova od strane Srbije u cjelini, a Prizrena posebice.
Prvi pokušaj rušenja Sinan Pašine džamije desio se 29. novembra, 1915. godine prilikom snažnje ekslozije u unutrašnosti džamije gdje je došlo do ozbilnjog oštečenja enteriera (unutrašnjosti) džamije. 
Drugi pokušaj rušenja Sinan Pašine džamije dogodie se godine 1920-1922, kada su tadašnje lokalne srpske vlasti pokušale da ponovo sruše džamiju, ali je tadašnji prizrenski muftija Hafiz Rustem ef. Športa organizovao masovne proteste i demostracije zaredom nekoliko dana sa svojim džematom i građanima Prizrena, i nakon djelimičnog rušenja spoljnog hajata i tri prateća manja kubeta, zahvaljuči hrabroj akciji tadašnjeg muftije Prizrena, Sinan Pašina džamije uspjela se spasiti rušenja, a nakon toga su srpske lokalne vlasti odustale od rušenja Sinan Pašine džamije.
Poslije dolaska komunističke vlasti u Prizrenu, 1945. godine, nakon Drugog svjetskog rata, Sinan Pašina džamije nije srušena, ali je skoro 50 godina bila izvan funkcije obavljansja dnevnih (pet vakat-namaza), nedjeljnih(džuma-namaza), mijesečnih( teravih namaza) i godišnih (Bajram-namaza).
1948. godine stavljena je pod zaštitom države, a 1952. godine započeli su unutrašnji radovi od strane Zavoda za zaštitu kulturnih spomenika, 1968. godine džamija je pretvorena u muzej orijentalnih rukopisa, ali več nakon godinu dana, 1969. godine poslije zauzimanja tadašnjeg Reis ul Uleme, nakon sudskog procesa vračena je u posed i vlasništvo Odbora Islamske Zajednice Prizrena.
1972. godine izvršena je sanacija centralnog kubeta i daljneg konserviranja rukopisa kaligrafije, unutrašnjeg dekora džamije, koja je pretrpijela izvjesna oštečenja prilikom eksplozije u unutrašnjosti džamije 1915. godine.
Dana 31. jula, 2011. godine održana je svečana ceremonija otvaranja Sinan Pašine džamije poslije detaljne generalne restauracije, koja je započela 2007. godine, i nakon punih 4 godina privedena kraju 2011. godine. Restauracija je izvršena od strane turske vladine organizacije “TIKA”, a radovi su vršeni pod nadzorom organa sačinjenog od stručnjaka iz domena restauracije od strane Ministarstva Kulture i Turizma Republike Turske, Ministarstva Kulture, Omladine i Turizma Republike Kosova i Generalnog Direktorijata Vakufa Turske.
Prilikom detaljne restauracije ponovo je izgrađen spolnji hajat sa tri mala prateča spoljnja kubeta, koja su bila srušena nakon pokušaja rušenja džamije od strane srpske lokalne vlasti 1920-1922 godine. Tokom 2013. godine, takođe podrškom turske vladine organizacije “TIKA”, urađena je kompletna sanacija dvorišta džamije, tako da danas objekat kao takav predstavlja kompleks u cijelini “per exellent”, ne samo na Kosovu nego i šire na Balkanu. Presotaje sada na Odboru Islamske Zajednice Prizrena da kompleks funksionalizira i da stavi u službu nekoliko pratečih izgrađenih objekata izgrađenih u dvorištu džamije, a naročito na poklanjanju pažnje na održavanju kompleksa džamije u cijelini od nemarnosti džemata, građana i mnogobrojnih turista koji posjećuje ovaj vjerski, kulturni, historijski objekat primarnog značaja historijskog šeher (grada) Prizrena.
Sinan Pašina džamija Prizrena sa svojim predivnom pozicijom, koja se nalazi ispod historijske “Kalaje” Prizrena, sa grandioznom kubetom, a sada i tri prateća novoizgrađena kubeta i sa vitkim munaretom, predstavlja dominirajući objekat šeher (grada) Prizrena. Džamija kao takva sadrži klasičan tok osmanske umjetnosti Istanbula i jedna je od rijtkih djela na Balkanu. Sa svojim unutrašnjim dekorom,, džamija je jedan od primjera najljepših dekorativnih umjetnosti na Balkanu.
Pored klasičnih dekoracija, u džamiji dominira i barokni stil iz XIX vijeka. Na lijevoj strani mihraba sačuvan je natpis sljedečeg sadržaja:
“Tarihi bina-misali dženet, 1024”, što u prevodu znači: “Hstorijski objekat- nalik dženeta, 1024 h.”. (1615g.).
Njena posebnost je njena unutrašnjost, koja je sa posebnom majstorstvom ukrašena arapskom kaligrafijom, ajeta časnog Kur’ana.
Njeno centralno kube je na visni od 20m, njeno vitko munare visoko je 42 m, ima ukupno 42 prozora i jedna ulazna vrata.
Ukupna površina kompleksa Sinan Pašine džamije je 3.126 m2, od čega se unutrašnja površina sastoji od 371 m2 a ukupna površina dvorišta sastoji se od 2.755 m2.
Pošto je ova godina, jubilarna godina Sinan Pašine džamije, 400 godina njenog postojanja, bili bi prikladno od strane Odbora Islamske Zajednice Prizrena da obilježi ovu značajnu godišnjicu, putem organizovanja naučnog stola, akademije i vjersko-kulturne manifestacije.
Korišćena literatura:
1.Vırmiça, Raif “Prizren camileri”, Prizren, 1996
2.Miftari, Faik “Feja, shpresa dhe qëndresa”, Prizren, 2013
3.Vırmiça, Raif “Menakib, Haci Mehmet Tahir Efendi’’, Prizren, 2001
4.Rexhepi,Resul&Mehmeti, Sadik ”H. Rrystem ef. Shporta-Monografi”,
Prishtinë, 2010.
5.Krasniqi, Nehat” Hronika(Menakib) e Mehmet Tahir Efendiut”,
Edukata Islame nr. 57, Prishtinë, 1995.
6.Kaleshi, Dr.Hasan”Veziri i madh, Koxha Sinan Pasha”, Edukata
Islame nr. 82, Prishtinë, 2007.
Faik Miftari
