Stari grad u Ulcinju je jedna od najstarijih arhitektonsko-urbanističkih cjelina na Jadranu. Već 25 vijekova u toj zanosnoj posudi koja sliči nasukanom brodu buja život, smjenjuju se civlizacije od kojih je svaka ostavila i danas vidljiv trag.
Jedinstveno je mišljenje da Stari grad sa svojim ilirskim bedemima, Citadelom, sklopom uličnih mreža, pijacama i trgovima, pojedinim blokovima kuća i vrijednim arhotektonskim objektima, a naročito gradskim pejsažom, siluetom i urbanističkom plastikom predstavlja u cjelosti kulturno-istorijski spomenik od neprocjenjivog značaja.
Izgrađivan tokom 2,5 milenijuma i u različitim ekonomskim, vojnim i kulturnim uslovima, Stari grad je stekao karakter organske cjeline. Riječ je o antičkom gradu sa slikovitim srednjovjekovnim, uskim i krivudavim ulicama, gusto zbijenim dvospratnim i trospratnim kamenim kućama i sa dekorativnim elementima renesansnog i baroknog stila, te nizom veoma vrijednih građevina iz osmanskog perioda, stoji na sajtu ulcinj.travel/me.
Najstariji ostaci bedema grada potiču iz ilirskog perioda. U VI vijeku grad dobija dvije kapije: donju (istočnu), u koju se u Grad ulazi sa mora, i gornju (zapadnu) za ulazak sa kopna.
U muzeju grada su posebno vrijedni pažnje antičko postolje sa grčkim natpisom boginji Artemidi na kojem piše “TO KOINON TON LATOMON APTEI (D) I TI ELAFAVOLOI” (Zajednica kamenorezaca podize Artemidi Elafavoli), zatim jedna antička kameja sa predstavom boginje Atine sa kacigom i dvije sjekire iz bronzanog doba skadarsko-dalmatinskog tipa. U lapidarijumu su izloženi jonski kapitel, dijelovi ciborijuma iz Male crkve iz IX vijeka i predmeti iz osmanskog perioda.
Na gornjem, najvišem platou uzdiže se Citadela sa moćnom kulom, koja dominira ne samo Starim gradom, već čitavom okolinom. Tradicija je pripisuje posljednjim Balšićima, moćnoj porodici iz okoline Skadra, čija je prijestonica Ulcinj bio krajem 14. i početkom 15. vijeka. Osmanlije su preuredili i podigli treći sprat Kule Balšića i kuglasti svod u prizemlju.
Sa tri strane ove prelijepa građevina gleda na more. Ona nesumnjivo predstavlja jedan od najreprezentativnijih objekata srednjevjekovnog graditeljstva u Crnoj Gori.
Sada uglavnom služi kao galerija ili prostor gdje se održavaju pjesničke večeri.
Vjeruje se da se u “Palati Venezija” nekada nalazila rezidencija mletačkog upravnika Ulcinja. Zbog njene ljepote i funkcionalnosti i kasniji upravitelji su taj objekat koristili kao dvor.
Nedaleko od Palate Venecija, na južnom platou Starog grada, nalazi se predivno zdanje koje se naziva “Dvori Balšića”.
Oba ova ekskluzivna objekta sada služe za izuzetno ugodan smještaj i boravak gostiju i posjetilaca Ulcinja.
Ispred džamije u Starom gradu nalazi se mali trg, nekada Trg robova. Ograđen je voltovima, jer je od sredine 17. vijeka Ulcinj postao značajna pijaca robova koje su zarobljavali ulcinjski gusari.
Većina robova bili su iz Italije i iz Dalmacije. Ulcinjski gusari su na obalama Apulije i Sicilije uglavnom pljačkali bogate vile, a sa sobom su odvodili njihove vlasnike koje su potom prodavali kao robove.
Ulcinjani su roblje držali kao zarobljenike i nijesu se njima koristili kao radnom snagom, već da bi dobili otkup od srodnika, prijatelja ili zemljaka uhvaćenih ljudi. Za to im je bilo potrebno da omoguće robovima da se jave svojim kućama ili rođacima, kako bi porodica ili opština saznali da se njen član nalazi u ropstvu u Ulcinju kako bi došli da ga otkupe.
Od sredine 18. v. mijenjaju se i ukusi, pa dvorjani sve više traže robove iz Afrike. Svoje robove Ulcinjani su često kupovali na obalama sjeverne Afrike. Oni bi potom bili preprodavani ili dovođeni u Ulcinj, gdje bi ubrzo postajali slobodni građani i bavili se zemljoradnjom i pomorstvom.
Mala zajednica njihovih potomaka živi i danas u Ulcinju.
Servantes – rob Ulcinjana!?
Po legendi, u Ulcinju je krajem 16. v. robovao i slavni španski pisac Miguel de Servantes. Neki istraživači su u Dulčineji od Toboza, glavnoj junakinji romana, prepoznali Ulcinjanku. Naime, njegovo znamenito djelo “Don Kihot” je nastalo poslije Servantesovog robovanja u Starom gradu, koji se u romanskim državama, kako tada tako i danas, naziva Dulcinjo. Znači li to, dakle, da je Dulčineja drugo ime za Ulcinjanku? Narodno predanje pominje izvjesnog Serveta, čija se sudbina, ali i osnova imena, poklapa sa Servantesovim.
