Tokom boravka u Dubrovniku, prekrasnom gradu koji je obavijen umirujućim okolišem blage mediteranske klime, gotovo netaknute prirode i čistog mora, imao sam priliku da se uverim u postojanje puno kulturno-istorijskih spomenika, muzeja i galerija.
Pomenute vrednosti stvorile su od grada slikoviti prostor koji pruža bogati izbor raznovrsnih doživljaja i uzbudjenja, ali i potpuni odmor u okruženju prekrasnih primorskih pejzaža bez obzira na doba godine.
Iako Dubrovnik ima odredjeni antički kontinuitet i istorijsku interpretaciju ondašnjeg Epidaura (Cavtat), po vremenu svog nastanka i načinu izgradnje može se najvećim delom smatrati srednjovekovnim gradom.
Njegova ugledna istorijska prošlost se obično vezuje za period Dubrovačke Republike (današnji deo juga Hrvatske), koja je trajala četiri i po vekova (1358-1808), gde je za ovaj pomenuti period sačuvaо sve odlike jedne republike kao što je: državljanstvo, grb, zastavu, zakonodavstvo i sudstvo, samostalnu upravu, diplomatska predstavništva, vanjsku politiku, novac,teritoriju,pečat, konzularna predstavništva. Očigledan je primer primorskog grada-države sa razvijenom nezavisnošću, za čije opstajanje je morao da saradjuje i trguje sa puno jačim silama, kojima je neretko plaćao namet i davao deo teritorije na korišćenje kako bi održao mir. Njena teritorija obuhvatala je 1092 km2. Pretpostavlja se da je u samom gradu živelo oko 10.000, a na teritoriju cele republike do 45.000 stanovnika.
S obzirom na ondašnja politička, ratna i druga dešavanja, Dubrovnik je konstantno pokušavao balansirati situacije kako bi bio u dobrim odnosima sa svima, sa onima sa kojima je morao i sa onima sa kojima je želeo. To znači da su ga umerena politička neutralnost i odredjena diplomatska pregovaranja sačuvala od napada i ratova.
Na temelju toga, njegovi pomorci i trgovci su mogli poslovati liberalnije i uz minimalne obveze ostvarivati pristojniju dobit i egzistenciju. U takvoj, skoro savršenoj diplomatiji, postojali su odredjeni protokoli i pravila – kako se u kojoj situaciji ponaša i šta se mora napraviti. Prilagodjavali su se čak i jezičkim zahtevima svojih sagovornika. Bilo je potrebno puno znanja i puno mudrosti za očuvanje i učvršćivanje postojećih prijateljstava i za stvaranje novih.
Sa finansijske strane – carina (dogana,doane) je bila od posebnog značaja u funkcionisanju mehanizma za naplatu i ubiranje državnih prihoda. Ona je odredjivana prema vrednosti robe
(ad valorem), a tek u retkim slučajevima prema težini robe i uglavnom je bila fiskalne prirode. Stari Dubrovnik je svojim carinskim sistemom i carinskom službom pružao jedan od najlepših primera uloge ovog ekonomskog instrumenta u istoriji samostalnih primorskih gradova i trgovačkih središta. Imao je i posebnu zbirku carinskih propisa: Carinski statut iz 1277. godine (Liber statutorum doane), koji pretstavlja jednu od najstarijih izvornih carinskih knjiga u Evropi.
Prema dubrovačkom carinskom statutu, primenjivala se uvozna, izvozna i provozna, pa čak i preferencijalna carina, koja nije bila protekcionistička, osim ponekad za agrarne proizvode. Postojale su i zabrane uvoza za određene proizvode, a carina se nije plaćala ako se kupljena roba koristila za lične potrebe. Roba se nije smela ukrcavati na prevozno sredstvo pre prijavljivanja carinarnici i plaćanja dažbina. Svaki trgovac, kad bi s robom napuštao Dubrovnik, morao je ispuniti i predati carinarnici popis robe (carinsku deklaraciju), kojom prilikom je morao garantovati izjavom da su svi podaci uneseni u carinsku deklaraciju, istiniti. Precizno je bilo određeno da se sva roba morala prijaviti carinarnici i na istu platiti carinu, a za neprijavljivanje robe predvidjena je bila novčana kazna i oduzimanje robe.Takodje su bile i propisane opšte kazne za prekršioce, koje su se izricale u slučajevima ako za takav prekršaj nije bila u nekoj drugoj odredbi propisana neka druga kazna.U početku prema odredbama dubrovačkog carinskog statuta, carinski obveznici su imali mogućnost koristiti odgodu plaćanja carine na rok koji nije smeo biti duži od mesec dana. Međutim, kasnije je ta odredba promenjena i carina se nakon toga morala platiti odmah.
Carinici su birani po stručnosti, osposobljenosti i dostojnosti. Bili su visokog moralnog integriteta, nepristrasni i ugledni u društvu.
Na kamenom luku u dvorišnom prostoru Sponze (Divona), prekrasne palate koja je služila kao carinarnica, skladišni prostor, kovnica novca i oružarnica, stoji natpis koji je i danas vidljiv – “Fallere nostra vetant et falli pondera.Meque pondero cum merces ponderat ipse deus”
(“Naše mere ne dozvoljavaju da se vara i bude prevaren.Kad merim robu, mene meri sam Bog”),
koji jasno daje do znanja šta se, medju ostalim radilo u Sponzi.
Dubrovačka Republika (Repubblica di Ragusa) je u mnogo čemu prednjačila u svetu toga vremena. Ragužani su imali kanalizacioni sisitem koji je i dalje u upotrebi. Prvi su u Evropi doneli uredbu o ukidanju ropstva, zabranu trgovine robljem i njihov prevoz brodovima.
Osnovali su i prvi arboretum (vrt domaćeg i stranog drveća i grmlja na ogradjenom prostoru sa
naučno-obrazovnom funkcijom).
Zbog sličnosti sa današnjom teškom situacijom oko zdravlja i bezbednosti stanovništva, interesantno je pomenuti funkcionisanje prvog karantina, koji datira iz 1377.godine i to zbog pandemije “crne smrti, kako su tada nazivali kugu.
Karantin je najpre trajao mesec dana, ali se ispostavilo da je to kratak period, pa je produžen na 40 dana (quarante-četrdeset). Nikome ko je dolazio iz zaraženih područja nije bilo dozvoljeno da udje u grad, a da pre toga nije nije proveo u izolaciju na obližnjim ostrvima.
Smatra se da je Dubrovnik prvi grad u svetu koji je uveo karantin bez prekida trgovine.
Merama karantina su obuhvatale i poštanske pošiljke koje su pristizale iz raznih krajeva.Nakon dezinfekcije i obrade na njima se stavljala karakteristična pločica od voska, kako bi primalac mogao da zna, gde je i kada izvršena dezinfekcija.
Takodje su i prve poznate mere protiv požara donesene upravo u Dubrovačkoj republici. Zabranjeno je bilo graditi kuće od slame, ložiti vatru unutar gradskih zidina od strane obučara za štavljenje kože, kuhinje su morale biti u potkrovlju itd. Postojala je opšta obaveza stanovništva u sprovodjenju preventivnih mera zaštite od požara, kao i zadatak za njegovo gašenje.
Ipak, pocetak kraja republike smatra se zemljotres koji se dogodio 1667.godine i to je najveća katastrofa u dotadašnjih 1200 godina istorije Dubrovnika. Porušen je skoro ceo grad, stradalo je oko polovinu stanovništva. U takvim okolnostima, a znajući za političku situaciju i teritorijalne
pretenzije u regionu, Dubrovnik je uspeo da se održi i ponovo izgradi. Medjutim nikada nije vratio snagu kakvu je imao u najboljim danima.
Mala pomorska sila na istočnoj obali Jadrana, Repubblica di Ragusa je igrala važnu ulogu u sredozemnoj trgovini, vekovima je balansirala odnose izmedju istoka i zapada održavajući dobre odnose sa svima. Pokušala je ostati neutralna i za vreme Napoleonovih (Napoleon I Bonaparte) osvajanja, ali joj to nije uspelo zbog zaoštrenja borbi evropskih velesila za jadransko područje.
Ukinuta je 1808. godine. Svi naredni pokušaji da se ispravi nepravda zbog njenog ukidanja i obnovi samostalnost, bili su neuspešni.
Bez obzira na svoju propast, uspela je neverovatnim umećem postati uzor diplomatskog delovanaja toga vremena i kao takva može postati primer današnjoj diplomatiji i inspiracija za trasiranje puta saradnje, razvoja i stabilnosti u Evropi i svetu.
Svedoci smo da se tanka linija izmedju prošlosti, sadašnjosti i neizvesne budućnosti polako gubi.
MSc. Senad F. Bajrami
