Najgore što čovjek može da uradi sa riječima jeste da im se preda. Ako jezik treba da bude oružje izražavanja a ne prikrivanja ili sprečavanja misli, čovjek mora dopustiti da značenje bira riječ, a ne obrnuto.
George Orwell
Funkcionalnost političkih sistema, kako moderni teoretičari društva pod uticajem saznanja iz oblasti kibernetike i teorije sistema nazivaju države, varira u dijapazonu od anomije do potpune integracije. Anomija nastaje kao posledica sloma društvenih vrijednosti. Karakterišu je nepoštovanje zakona i norma ponašanja, i osjećaj nesigunosti, neizvjesnosti, tjeskobe i besmisla kod članova društva. U takvoj situaciji radi ostvarivanja životnih ciljeva, ne mali broj pojedinaca poseže za društveno neprihvatljivim devijantnim ponašanjem. Ratovi, političke krize, društvena previranja i tranzicije su socijalni kontekst koji pogoduje nastanku anomije, a njeno trajanja zavisi od sposobnosti društva da uspostavi novi sistem vrijednosti i svojim dezorijentisanim članovima omogući da tragaju za socijalno prihvatljivim obrascima ponašanja.
Socijalno-ekonomski izazovi koje nosi sa sobom anomija na individualno-psihološkom planu u ne malom broju slučajeva rezultiraju anomijskom depresijom, koja fenomenološki posmatrano ima tri dimenzije ispoljavanja. Prva je tzv. « devalvacija normi » i odnosi se na odsutnost moralnih obzira u postizanju ciljeva. Druga, interpersonalna dezintegracija, se manifestuje gubitkom povjerenja u ljude, kada pojedinci ne znaju mogu li više ikome vjerovati. Treća, označena kao « nesigurna budućnost » ima najozbiljnije posledice po individualno zdravlje. Ispoljava se prestankom planiranja budućnosti, osjećajem bespomoćnosti, socijalnom izolacijom i samootuđenjem koje može ići do kulturnog otuđenja kada egzistencijalna panika potpuno neutralizira osjećaj za bilo kakvim identitetskim određenjem. Mada je ova pošast neselektivna daleko su joj najpodložniji hranioci porodice kao socijalno najeksponiranije osobe. Začarani krug sveopšteg propadanja se zatvara ako takva osoba indukuje depresivno raspoloženje kod ostalih članova porodice čineći je disfunkcionalnom. Da tragedija bude potpuna indukovano asocijalno ponašanje ima najrazornije posledice po zdravlje djece i tinejdžera koji su u fazi psihološkog formiranja.
Suprotno od anomije, idealnotipski model funkcionisanja jednog društva je označen kao njegova potpuna integrisanost pri čemu se integrišu SVI i to ne jedni po mjeri drugih, kada slabiji treba da se « integrišu » po mjeri jačih već u odnosu na neke univerzalne norme recimo one propisane u « Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima » ili kad su nacionalne manjine u pitanju poštovanjem odredaba „Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina“, koja u članu 16. kaže:
“Ugovornice će se uzdržati od mjera koje MIJENJAJU ODNOS stanovništva u OBLASTIMA NASELJENIM pripadnicima nacionalnih manjina a imaju za cilj ograničavanje prava i sloboda koji proizilaze iz načela sadržanih u ovoj Okvirnoj konvenciji.”
Masovna kolonizacija doline prizrenske Bistrice u njenom župskom djelu i Prevalca kojom je praktično već u ovom momentu obesmišljen ključni, demografski, argument za formiranje “bošnjačke” opštine Župa, zorno ilustruje model “integrisanja” stanovništva Župe i Podgora u novu kosovsku realnost i posvećenost prištinskog političkog establišmenta poštovanju medjunarodnih dokumenata. Sa koliko je bezobzirnosti ovo učinjeno govori i urbanistički haos u Župi i nepopravljiva ekološka devastacija ekosistema nacionalnog parka Šar-planina. Ovo sigurno nije primjer uspješne integracije po mjeri jedne manjinske zajednice, u konkrenom slučaju one koja je do 1999. godine bila ubedljivo dominantan etnički element na teritoriji Župe i Podgora.
Integracija znači uspostavljanje međuzavisnosti djelova društva i potvrđivanje postojećeg poretka i njegovo učvršćivanje. Ona se može postići ili saradnjom, dobrovoljno, ili prinudom, nasilno, pa tako teorija govori o demokratskoj i nedemokratskoj integraciji. Svrha integracije je da otupi antagonizme u društvu ograničavanjem sukoba i najjača je tamo gde je najveća solidarnost. Socijalna integracija postoji kada su društveni antagonizmi svedeni na najmanju mjeru. Postoji mogućnost da je u sistemu postignut visok nivo društvene integracije, a nizak sistemske integracije (to znači da je država silom postigla socijalnu integraciju, obično na štetu politički slabijeg faktora).
Ako se uprkos evidentnim dokazima za preovlađujuća anomična svojstva jednog političkog sistema ili bilo kojeg njegovog podsitema koristi izraz integracija onda govorimo o manipulaciji, i to onoj orvelovskog tipa, kada se namjernim izvrtanjem smisla riječi želi maskirati stvarni politički cilj. Mada etimološki benigan, pojam manipulacija koji se u politici najčešće praktikuje kao propaganda danas ima isključivo negativno značenje, a manipulatori se ne rijetko nazivaju ribarima ljudskih duša, pa ko se upeca, upeca ! Manipulaciji suprotna je socijalizacija. Onaj ko socijalizira, želi da nauči drugog kako da samostalno promišlja svijet oko sebe i efektno zaštiti svoja prava; onaj ko manipuliše, nastoji da drugog navede da misli kao što on misli. Onaj ko socijalizira, nudi stavove, alternative, podstiče sumnju, daje provjerene podatke, razuman je, nudi ideje, ne ideologiju, ne širi svjesno laži itd. Manipulator čini sve suprotno.
Najveći neprijetelj ljudske slobode je neznanje što manipulatori vješto koriste. Na primjer: „Sva opšta prava (priznata svakome i ona rezervisana za domaće državljane) moguće je podijeliti na: a) PRVU generaciju (građanska i politička prava čovjeka, kao što su: pravo na život, zabrana mučenja i dr.), b) DRUGU generaciju (ekonomska, socijalna i kuluturna prava, kao što su: pravo na rad i prava iz radnog odnosa, pravo na socijalno obezbjeđenje, pravo na obrazovanje i dr.) i c) TREĆU generaciju (tzv. „prava solidarnosti” odnosno „kolektivna” ili „zajednička prava”, kao što su: pravo na ekonomski, socijalni i kulturni razvoj, pravo na slobodno upravljanje prirodnim bogatstvima i resursima, pravo na mir, pravo na zaštitu životne sredine, pravo na komuniciranje, i dr.).”
Politički manipulatori će neupućenim pripadnicima nacionalnih manjina reći kako su njihova prava priznata i pritom se pozvati na ona iz PRVE i DRUGE generacije koja se odnose na SVE gradjane, a ne specifične grupe. Zamka je dakle u tome što su manjinska prava obuhvaćena TREĆOM generacijom, a ona se od manipulatora uopšte ne spominju. Uostalom, ne bi međunarodna zajednica posezala za donošenjem posebnog dokumenta o zaštiti manjinskih prava koji obavezuje sve vlade svijeta, da nema gorko iskustvo sa manipulatorima.
Multinacionalna, struktura društva, pored opštih građanskih i političkih prava pojedinaca, zahtjeva institucionalizaciju i grupnospecifičnih prava i to: prava na samoupravu, etnička prava i reprezentaciona prava. BEZ GRUPNO DIFERENCIRANIH prava multinacionalna država može institucionalizacijom univerzalnih prava (onih iz PRVE I DRUGE generacije) obezbjeđivati monopol većinske nacije. Ona može obrazovnim sistemom, obrazovnim programima, jezikom u školama i javnim ustanovama, ORGANIZACIJOM I PODJELOM CENTRALNE I LOKALNE vlasti ignorisati prava nacionalnih manjina, i ostalih manjinskih grupa. Očito je da pripadnici ovih grupa ne mogu ostvarivati individualnu slobodu ako su u pravno-institucionalnom sistemu zanemareni sadržaji njihove etnokulture, obrazovanja, jezika, i slično. Dakle, bez priznavanja specifičnogrupnih prava ne može se obezbediti elementarna jednakost između manjina i većine, a samim tim i ravnopravnost građana u bitnim sadržajima njihovog individualnog i kolektivnog identiteta.
Jednako drastičan primjer naše (dez)integrsanosti je takozvani slučaj nepriznatih diploma, koji je posljednjih dana poprimio groteskne razmjere. Nikako mi nije jasno kako nedužni posmatrač u nekom sukobu može biti predmet retorzije. Ispada da se za specifičnosti kroz koje prolazi kosovsko društvo mogu tražiti i Bogu hvala iznalaziti ATIPIČNA rješenja i za najteže političke probleme, ali kada je u pitanju KLASIČNA nostrifikacija diploma, inače stručni a ne politički problem, onda rješenje nema. Naravno da je posredi manipulacija sračunata sa ciljem da se naš narod liši PRAVE upravljačke i intelektualne elite i svede na bezličnu anacionalnu masu pogodnu za preoblikovanje.
Najrazornije posledice ovakvog modela „integracije” ipak proiziliaze iz psihologije manjnskog identiteta. U uslovima kada se neka manjina socijalizuje po modelu društvene a ne sitemske integracije, jasno je da se njeno postojanje tretira kao ODSTUPANJE od norme a ne kao što evropska demokratska praksa nalaže – bogatstvo kulturne različitosti. Nametnut osjećaj inferiornosti može rezultirati individualno-psihološkim dramama i izforsiranom potragom za novim identitetom koji osigurava izgledniju vertikalnu socijalnu prohodnost. Konkretna psihološka strategija zavisi od socijalnih uslova u kojima dotična osoba živi. Daleko najčešće praktikovana strategija za promjenu „negativne” slike o sebi je asimilacija. Ona može biti potpuna, delimična i »ilegalna« kada neki pripadnici manjine (ne)vejšto skrivaju svoje porijeklo da bi sebi obezbjedili “prolaz” u većinsku grupu. Mehanizmi socijalne adaptacije su čvršća brana odnarodnjavanju ali u našem slučaju daleko manje vjerovatni jer pretpostavljaju čvrsto identitesko jezgro i značajne kolektivne resurse za kompeticiju sa većinom. Koji god da je mehanizam posredi, posledice po očuvanje nacionalne supstance su jednako pogubne.
No, ništa tako plastično ne demaskira župsko-podgorski integracijski besmisao kao tragikomično nevješti pokušaji njegovih kreatora da ga kombinacijom nepostojećih “rezultata” integracije ispune smislom. Ne znam da li bednije deluje objašnjenje (u funkciji “rezultata”) “nije se moglo više” ili, “princip samodovoljnosti” kao njegov logički contradictio in adjecto. Prvi izgovor je bogohulno-egomanijski jer je krajnje morbidno svoju nesposobnost generalizovati samoproglašavajući se referencom (valjda odmah nakon Boga!!??), a drugi ustvari subliminalni propagandni frejm osmišljen da konzumentima političke magle odvuče pažnju od za njihov život suštinski važnih podataka i time ih onemogući u donošenju racionalne odluke.
Prividne dobitke na račun ovakve “integrisanosti” bošnjačke zajednice prištinski politički establišment će platiti gubljenjem kredibiliteta kod drugih manjinskih zajednica. Ako se ima u vidu da su unutrašnja reintegracija kosovskog društva i regionalna integracija uslov za evropsku, onda će teške posledice ovakve političke neodgovornosti osjetiti svi gradjani Kosova.
Sa stanovišta legitimnih interesa njihovih žitelja, posvemašnja (dez)integracija Župe i Podgora je tipičan “grijeh struktura” i to zato što su na bezgranično povjerenje ili bolje rečeno iznudjeno “bezgranično” povjerenje domicilnog stanovništva, strukture odgovorile potpunim i ponižavajućim nepovjerenjem u njihov civilizacijski potencijal da na lokalnom nivou samostalno urede svoj život. Ja se sa ovakvom (pr)ocjenom našeg naroda i garancijama za njegovu budućnost tipa “dobićete majke mi” NIKADA neću sloziti! Analogno fizičkim zakonitostima, čak i najslabiji politički vektor ishoduje malu promjenu smjera rezultante u odnosu na onaj dominatan. Poklapanje smjera rezultante i dominatnog političkog vektora je u sociologiji drugo ime za politički diktat, i vice versa, nigdje u naučnoj literaturi politički diktat nije sinonim za integraciju.
Uprkos svemu, autohtoni gradjani Župe i Podgora, zadržavaju pravo da u svjetlu sve izvjesnijih euroatlantskih integracija reaktualiziraju pitanje temeljitog preispitivanja sopstvene “integrisanosti”. Ključni preduslov za ovakav poduhvat je prava, a ne medijskom propagandom izfabrikovana i nametnuta kombinacija genetike i pedagogije. Ovaj resurs u liku mladih, obrazovanih, elokventnih, samosvjesnih i hrabrih osoba Župa i Podgor već imaju. Biće to istovremeno i najprikladniji odgovor negatorima političke zrelosti naroda koji je, neka se i to zna, snagom svoga intelekta, čvrstinom karaktera i nemirenjem sa nepravdom, uprkos nemjerenim žrtvama u XVI vijeku dao značajan doprinos Reformaciji utkavši sebe u temlje evropske civilizacije.
dr Raim Bajrami
