Države sjevera i juga Evrope žele upotrijebiti institucije EU-a da bi poboljšale svoje sektorske ili nacionalne interese.
S obzirom da se ne nazire kraj krizi eura, a u Evropskoj uniji ne postoji jedinstven stav o kursu koji će zauzeti u budućnosti, euroskepticizam, pa čak i eurofobija, sve su prisutniji širom kontinenta. Prema rezultatima istraživanja Eurobarometra, koje je nedavno provedeno po nalogu Evropske komisije, stepen povjerenja prema Evropskoj uniji pao je na rekordno nisku razinu u svim većim državama članicama.
Istraživanje je provedeno krajem 2012. godine u najvećim državama članicama i pokazalo je da u Španiji čak 72 posto stanovništva više nema povjerenja u Evropsku uniju. Prije šest godina, ta brojka je iznosila svega 23 posto. Kao što se i očekivalo, u Ujedinjenom Kraljevstvu 69 posto stanovništva nema povjerenja u Evropu. U Italiji je zabilježen porast sa 25 posto na 53 posto, a u Francuskoj sa 41 posto na 56 posto. Čak i u Njemačkoj, koja se smatra najvećim pristašom EU-a, broj skeptika koji „nemaju nimalo povjerenja“ u EU, skočio je sa 36 posto na 59 posto.
Za bolje razumijevanje značaja ovih brojki u kontekstu evolucije projekta Evropska unija, korisno je razmotriti nedavnu studiju koju je provela Catharina Sorensen iz Danskog instituta za međunarodne studije, a koju je objavio Evropski institut Univerziteta u Sussexu. Ona je osmislila značajnu tipologiju javnog euroskepticizma koja se sastoji od četiri glavne kategorije: ekonomije, suvereniteta, demokratije i ideologije.
Prema Sorensen, euroskepticizam može poprimiti ekonomski karakter tamo gdje stanovništvo procijeni da nema opipljive koristi od članstva ili da za članstvo plaćaju previsoku cijenu. I zadužene države na jugu i države kreditori na sjeveru sada na sebe gledaju kao na žrtve za vrijeme ove produžene finansijske krize.
Sukob sjevera i juga
Drugo, euroskepticizam može biti utemeljen u pitanju suvereniteta. U tom slučaju građani i vlade vide prijetnju državnoj nezavisnosti i donošenju odluka u Briselu i ostalim glavnim gradovima Evropske unije. Euroskeptici ovog tipa protive se nadnacionalnim elementima integracije koji potkopavaju državne tradicije.
Treće, euroskepticizam može biti zasnovan na uočenim nedostacima demokratskih praksi, pri čemu građani ne mogu birati druge dužnosnike osim članova Evropskog parlamenta, koji nemaju mnogo utjecaja u kreiranju politika. Smatra se da odluke donose institucije, koje ne odgovaraju građanima za svoj rad, a ne izabrani dužnosnici ili državne vlade.
I četvrto, euroskepticizam može biti zasnovan na ideološkim principima. U tom slučaju, uspjeh Evropske unije ocjenjuje se na osnovu istih principa koji karakterišu državnu politiku. Npr., socijalista bi se protivio politikama Unije koje se smatraju liberalnim i obratno.
Trenutne rasprave koje se vode među glavnim gradovima Evropske unije predstavljaju kombinaciju sva četiri ova elementa i prijetnju koheziji Unije, pa čak i osnovi samog projekta Evropska unija. Kriza je jednim dijelom rezultat razlika između Brisela i država članica, a dijelom predstavlja i sukob između demokratskih težnji građana u sjevernoj i južnoj Evropi. Obje strane pokušavaju upotrijebiti institucije Evropske unije da bi poboljšale svoje sektorske ili nacionalne interese.
U južnoj Evropi, na EU se gleda kao na zajednicu koja guši nacionalni suverenitet tako što nameće fiskalnu disciplinu i potkopava socijalnu državu u zamjenu za krizne fondove. Primjera radi, nedavni izbori u Italiji su pokazali da su Italijani izgubili povjerenje u Brisel i partnere sa sjevera i da su uvjereni da će ekonomska kriza, koja smanjuje zaposlenost i socijalne usluge, potrajati još mnogo godina.
U Španiji i Grčkoj vlada velika ogorčenost, kako zbog domaćih političara tako i zbog Evropske unije kao cjelin,e jer nisu pokazali solidarnost prema zemljama s Mediterana. Pod „solidarnošću“, ovdje se podrazumijeva protivljenje rezanjima budžeta i programima štednje, kao i pravu na finansiranje od strane bogatijih država.
Nasuprot tome, u sjevernoj Evropi vlada mišljenje da Evropska unija ne uspijeva kontrolisati nesmotrene politike potrošnje u zaduženim državama i da nepošteno opterećuje države od kojih dolazi finansijska pomoć. Pogotovo se Nijemci smatraju žrtvama krize eura. Oni će morati plaćati veće poreze ili podnositi veću inflaciju zbog nastojanja da se spasi zajednička valuta.
Među najvećim pristašama Evropske unije vlada mišljenje da će euroskepticizam iščeznuti uz povratak ekonomskog rasta širom Unije. Eurokrate iz Brisela su naučene da ponavljaju parolu da se Evropska unija s vremena na vrijeme suočavala s problemima, ali da je nakon toga bivala snažnija. Pa ipak, čini se da je ovaj put kriza mnogo dublja i da traje duže; čak ni neke mjere ekonomskog poboljšanja možda neće moći popraviti raspoloženje javnosti.
Održavanje iluzije jedinstva
Eurofili smatraju da je jedini način da Evropska unija napreduje kroz čvršću integraciju i razvoj federalne strukture. Ovo bi po svoj prilici uključivalo potpuno fiskalno ili budžetsko ujedinjenje, jednu izabranu izvršnu vlast, panevropske političke stranke i druge zajedničke institucije koje ograničavaju državni suverenitet u lokalnoj politici.
Što duže potraje fiskalna kriza, to će biti manje volje za formiranje federalne strukture i na sjeveru i na jugu i veći će akcenat biti na pojedinačnim rješenjima, što Evropskoj uniji pričinjava problem. Još veći problem predstavlja to što Evropska unija gubi reputaciju sidra stabilnosti i predvidljivosti za države članice, kao i za potencijalne kandidate. Uniji ne samo da nedostaje jasna vizija budućnosti, ona nema ni jasan plan akcije za vlastiti preporod. Povrh nepostojanja konsenzusa o razvoju Evropske unije, prisutne su i sve veće podjele o pitanju njenog postojanja.
Osjećaj zajedničkog evropskog identiteta možda je vidljiv samo među briselskim birokratama, a čak bi se i tamo mogao raspršiti kada se nacionalni interesi vrate u prvi plan. U takvoj klimi, euroskepticizam bi mogao prerasti u eurofobiju, dok među građanima, za koje će cijena održavanju iluzije jedinstva biti veća od koristi, raste sve veće nepovjerenje u projekat zvani Evropska unija.
