“Predsjednik Srbije Aleksandar Vučić govori da svoju zemlju vodi u Evropsku uniju, a istovremeno mediji, koji su oslonac njegove vlasti, koriste svaku priliku da huškaju protiv Evrope. Zato takvoj Srbiji nije mjesto u Uniji.”
Ovu kratku i preciznu dijagnozu političkih prilika u Srbiji postavio je skoro bez greške ugledni njemački dnevnik Frankfurter Allgemeine Zeitung – FAZ, konzervativno-libaralne orijentacije. Ni Vučić, ni Srbija, a ni mediji u Srbiji, međutim, nisu se zbog toga pretjerano potresli. Pogotovo se nije potresla administracija u Briselu, odakle se u posljednje vrijeme mogu čuti poruke vrlo bliske FAZ-u, što je sve skupa dodatno ojačalo evroskeptike i otvorene hejtere (čitaj: desni centar i krajnju desnicu), koja Srbiju, kao zemlju sa zvaničnim statusom kandidata za ulazak u Evropsku uniju, dodatno udaljava od Evrope, kojoj su u ovom trenutku balkanske smicalice, realno, mnogo manji problem od Brexita ili migrantske krize, naprimjer.
Utisak je da u ovom trenutku Srbiju u Evropi neće ni Evropska unija, ali ni Srbija, svaka iz svojih razloga. Kako se stiglo do ovakve paradoksalne situacije i kakva je dalja sudbina pregovaračkog procesa Beograda i Brisela, koji je evidentno i sam zapao u nesumnjivu krizu kojoj se ne nazire kraj?
Dva sasvim suprotna procesa
Kako je moguće da se u srpsko-evropskim odnosima istovremeno odvijaju dva sasvim suprotna procesa? Sa jedne strane, nastavlja se pravi egzodus ljudi iz Srbije, koji kupuju karte u jednom pravcu i sa cijelim porodicama se iseljavaju, po pravilu, u neku od zemalja Evropske unije, ili odlaze preko Atlantika; procjenjuje se da se broj iseljenika popeo na alarmantnih 60.000 godišnje: Sa druge strane, sve su glasniji državni i medijski statističari i istraživači javnog mnjenja, koji iz godine u godinu bilježe pad onih koji su za ulazak njihove zemlje u Evropsku uniju.
Prema anketi Ministarstva za evropske integracije Srbije iz decembra 2018. godine, taj datum, ranije najavljen za 2025. godinu, čeka tek 55 odsto građana Srbije. Toliko ispitanika bi odgovorilo povrdno na referendumsko pitanje “Da li podržavate učlanjenje Srbije u EU?” Prema istoj anketi, svaki četvrti bi glasao protiv, a svaki deseti ili “ne bi ni glasao, ili ne zna šta bi odgovorio”. Za posljednjih deset godina – čak 74 odsto građana 2009. godine je željelo biti dijelom Unije – taj procenat se dramatično smanjio, a pravih istraživanja o uzrocima takvog trenda još nema. Pojavile su se, doduše nezvanične, ankete koje tvrde da je broj pristalica ulaska Srbije u EU pao ispod 50 procenata.
Generalna sekretarka Evropskog pokreta u Srbiji Suzana Grubješić tvrdi da istraživanja javnog mnjenja pokazuju postojanje “manjka informacija, uz dezinformacije o procesu pristupanja”, gdje treba tražiti uzroke pada popularnosti podrške članstvu EU. Najveća podrška članstvu Srbije u EU bila je 2009. godine, u vrijeme uvođenja vizne liberalizacije, kao i poslije ubistva premijera Srbije Zorana Đinđića 2003. godine.
‘Pink’ i ‘Informer’: Blaćenje bez kraja
Da građani Srbije pokazuju najnižu stopu naklonosti prema EU koja je ikada izmjerena u nekoj zemlji kandidatu uočava i FAZ, istovremeno navodeći Vučićevo objašnjenje da je to zbog činjenice što je “većina članica EU-a priznala nezavisnost Kosova”. “Ipak, nije dovoljno ukazivati na Kosovo da bi se objasnio odbojan stav mnogih Srba prema EU. Jer, dok Vučić tvrdi da želi da povede svoju zemlju u EU, upravo mediji, koji su mu potpuno odani, u svakoj prilici huškaju protiv Evrope, sistematski i svakodnevno. Primjeri za to su Televizija Pink, kojoj Vučić rado daje intervjue, i agresivni tabloid Informer”, konkretizira list iz Frankfurta i tačno objašnjava da su oba navedena medija “odlučujući elementi njegove vlasti”. “Od poreske uprave, policije i tajnih službi [koji su pod Vučićevom kontrolom] redakcije dobijaju materijal o nepoćudnim novinarima ili opozicionarima. Slijede nekada i nedjeljama duge kampanje protiv žrtava. Jeste da je materijal nekada potpuno izmišljen, ali je to dovoljno za narušavanje ugleda”, piše njemački dnevnik.
Otkud to da se FAZ ovako otvoreno pozabavio Srbijom i Vučićem, koji se svih sedam godina svoje vladavine, barem kada je riječ o zapadnom svijetu, uporno i napadno želio predstaviti kao čovjek koji baš sa Njemačkom i kancelarkom Angelom Merkel želi uspostaviti što je moguće bolje privredne i političke veze? Otkud to da pomenuti Informer, sa čijim vlasnikom Vučić ima izvanredne prijateljske odnose, kada se ne bavi blaćenjem Vučićevih protivnika, najmanje jednom nedjeljno upozorava da se sprema rat protiv Srbije, EU predstavlja kao savez prijatelja Albanaca i gej-lobista, čiji je cilj islamizacija Evrope, i širi uvjerenje da bi Srbiji došao kraj da nema zaštitničke ruke Vučića i ruskog predsjednika Vladimira Putina?
Navodeći da primjer Rumunije i Bugarske pokazuje šta se može dogoditi ako EU u članstvo primi zemlje koje za to nisu “dovoljno zrele”, FAZ zaključuje da su Srbija i ostale zemlje regiona zaslužile podršku, ali da bi “dalje približavanje Uniji u ovom trenutku poslalo pogrešan signal”.
Kosovo nije jedini razlog (ne)povjerenja
Ovakav eksplicitan zaključak jednog lista sam po sebi ne bi bio zabrinjavajući da nije stigao kao posljedica niza poruka čelnika evropskih država, ponajprije Emmanuela Macrona, ali i Angele Merkel, koji razmišljaju na sličan način, ali u nešto uvijenijoj formi, pogotovo u slučaju njemačke kancelarke. Nema nikakve sumnje da je jedan od ključnih elemenata zaokreta glavnih evropskih igrača kada je proširenje Unije u pitanju, osim zaokupljenosti sređivanjem prilika u vlastitom dvorištu, zastoj u pregovaračkom procesu Srbije i Kosova.
Umjesto približavanja započetog Briselskim sporazumom iz 2013. godine i najavljenom i obećanom potpisivanju pravno obavezujućeg sporazuma za obje strane, pregovarački proces ne samo da je zapao u ćorsokak, nego je doveo do podizanja novih barijera, kao što su, naprimjer, ometanje učlanjenja Kosova u međunarodne organizacije i Ujedinjene nacije, sa jedne, ili uvođenje takse od 100 odsto na uvoz robe iz Srbije i Bosne i Hercegovine ili formiranje oružanih snaga Kosova, sa druge strane.
Ali, varaju se svi oni koji misle da je Kosovo jedini kamen spoticanja na dugom putu Srbije u punopravno članstvo unije evropskih država. Tu su, svakako, i odbijanje uvođenja sankcija Rusiji zbog anektiranja Krima i dijela Ukrajine (što je obaveza svih zemalja kandidata) te intenzivna privredna saradnja sa Kinom, koja sve više liči na zabijanje prsta u oko Evropskoj uniji, iz koje je do sada u Srbiju stiglo tri milijarde evra bespovratne pomoći za podršku reformi. Iz evropskog (ali i američkog) bezbjednosnog ugla posebno je problematična i proglašena vojna neutralnost zemlje, ali i dodatno naoružavanje Vojske Srbije oružjem ruske proizvodnje.
Neveseli komšijski odnosi
Na spisak razmimoilaženja sa Evropskom unijom, svakako, treba dodati i nevesele komšijske odnose Beograda sa Zagrebom, Sarajevom ili Podgoricom, koji su, umjesto prijateljskih i srdačnih, kakvi bi, uprkos svemu, morali biti, u posljednje vrijeme opterećeni napetostima i rastućim nacionalizmom, koji se koristi kao legitimno sredstvo dolaska ili održavanja na vlasti. Dovoljno je spomenuti da Srbija i Hrvatska, umjesto dobrosusjedskih razgovora i rješavanja problema dijalogom, komuniciraju razmjenom diplomatskih nota. Sjetimo se samo slučaja kada su Banski dvori ministra odbrane Srbije Aleksandra Vulina proglasili personom non grata u Hrvatskoj, na što je iz beogradske Nemanjine ulice odgovoreno recipročno uskraćivanjem gostoprimstva hrvatskom ministru obrane Damiru Krstičeviću.
O pogoršanim odnosima Beograda i Sarajeva skoro da i ne vrijedi trošiti riječi, jer se, naprimjer, predsjedavajući Predsjedništva Bosne i Hercegovine Milorad Dodik, koji ima otvorenu podršku Beograda, ne ustručava da negira i samo postojanje države na čijem se čelu trenutno nalazi, što je sasvim suprotno od zvaničnih stavova Srbije. Istovremeno, sve su glasniji zahtjevi nekih hrvatskih stranaka za osnivanjem trećeg bh. entiteta, na što neki politički lideri iz Sarajeva, nemajući adekvatan odgovor, reaguju raspirivanjem nacionalizma u bošnjačkom nacionu. Ništa bolji odnosi nisu ni između Beograda i Podgorice, koji su sve udaljeniji pogotovo nakon ulaska Crne Gore u NATO.
Suvišno je podsjećati da su dobrosusjedski odnosi jedan od osnovnih postulata u Evropskoj uniji i možda jedan od najvažnijih kriterijuma za ulazak u veliku evropsku porodicu. Sve navedeno daje za pravo onima koji odgovaraju potvrdno na pitanje da li Srbiju u Evropi, uprkos zvaničnim protokolarnim izjavama, zapravo ne žele ni Evropska unija, ni Srbija. To posebno važi za Srbiju, koja, uprkos relativno dobroj ekonomskoj situaciji, “u ovom trenutku nije pogodan kandidat za članstvo, pa ni za dalje približavanje EU”, ocjenjuje FAZ.
Kako će se složiti ‘evropske kockice’
Deset godina od početka pregovaranja Srbije i Evropske unije otvoreno je 16 od 35 poglavlja, s tim da su još dva otvorena i zatvorena u istom danu, ona koja se tiču nauke i istraživanja i obrazovanja i kulture. Posljednja su otvorena u decembru 2018. godine: Poglavlje 17, o monetarnoj i ekonomskoj politici, te Poglavlje 18, o statistici. Komentarišući 2025. kao potencijalnu godinu članstva, šef Delegacije EU-a u Srbiji Sem Fabrizi je izjavio da “ne treba stavljati brzinu ispred kvaliteta samog procesa, kao i da sve zavisi od urađenog posla i da stajanje u mjestu ne približava zemlju EU”.
Stajanje u mjestu, pa čak i nazadovanje, ili kretanje po sistemu korak naprijed – dva nazad, međutim, direktno je povezano sa političkom voljom glavnih aktera i u Briselu, ali i u zemljama kandidatima. Predstojeći izbori za Evropski parlament i novo političko prestrojavanje Evrope mogli bi presudno uticati i na deblokadu proširenja Evropske unije novim članicama. Što može pomoći Srbiji, ali i preostalim balkanskim državama da ubrzaju put u Uniju. Predstojeći evropski izbori mogli bi, međutim, dovesti i novog usložnjavanja situacije, u slučaju jačanja evropskih suverenista i evroskeptika kojima Evropska unija, ovakva kakva je, i nije baš po volji. U kom pravcu se Evropa zaputila biće jasnije već poslije naredne nedjelje.
U svakom slučaju, Srbiji slijede velika iskušenja, što ne krije ni predsjednik Vučić. Dok se ne poslože sve evropske kockice, međutim, upravo on bi u međuvremenu mogao pokrenuti kampanju otopljavanja odnosa sa najbližim susjedima. To mu sigurno ne bi zamjerio niko ni iz Evrope, niti njegovi evroazijski prijatelji. Upravo to bi u ovom trenutku bilo u najboljem interesu Srbije, ali i čitavog regiona.
Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.
