Zorana Đinđića, nekadašnjeg premijera Srbije (1952-2003), i Slobodana Miloševića (1941-2006), bivšeg predsjednika Savezne Republike Jugoslavije (Srbija i Crna Gora) i Srbije, razumljivo, skoro ništa ne povezuje, jer su – jedan kao reformator, a drugi kao diktator – djelovali sa potpuno suprotnih polova političkog spektra. Pa ipak, prvi kao filozof i Habermasov đak iz Konstance, i drugi kao američki bankar i komunistički lider, imaju i nešto zajedničko – tragični kraj.
Problem je što njihove tragedije, posve različite u svakom smislu, i dalje žive kao i sukob njihovih političkih ideja sa promjenljivim intenzitetom i svih godina poslije njihove smrti. Ove godine bitka za njihovo nasljeđe prerasla je već u pravi mali prljavi rat. Otuda se kod mnogih građana vraćaju stare slike kao da se radi o rimejku o devedesetim godinama.
Kao što je poznato, Zoran Đinđić je ubijen hicima iz snajperske puške u dvorištu Vlade Srbije, zbog čega su Zvjezdan Jovanović Zveki i Milorad Ulemek Legija osuđeni na po 40 godina zatvora. Slobodan Milošević, prema zvaničnoj verziji, umro je od infarkta u pritvorskoj jedinici Sheveningen kod Den Haaga, gdje mu je Haški tribunal, ad hock sud za ratne zločine počinjene na prostoru bivše Jugoslavije i Ruande, sudio za najteže ratne zločine u bivšoj Jugoslaviji, uključujući i genocid u Bosni i Hercegovini.
Dva dana licemjerja
Prvi je, uz najviše državne počasti, sahranjen u Aleji velikana na Novom groblju u Beogradu, na koje ga je ispratilo oko pola miliona ljudi, dok je drugi poluilegalno pokopan pod lipom u dvorištu porodične kuće njegove supruge Mirjane Marković u Požarevcu, uz prisustvo nevelikog broja njegovih partijskih saboraca i istomišljenika. Sa njihovim odlaskom, međutim, politička borba njihovih saboraca ni izbliza nije završena.
To se najjasnije uočavalo upravo na godišnjice Đinđićeve pogibije i Miloševićeve smrti, čije ideje i danas pokušavaju da nastave njihovi politički savremenici, ali na način da lično profitiraju, otvoreno se proklamirajući kao nastavljači njihovih posve različitih vrijednosnih sistema. To ponekad djeluje tragikomično, a ponekad deprimirajuće, pogotovo na nove generacije, koje nemaju skoro nikakvog dodira sa zlosrećnim devedesetim godinama njihovih otaca, vremena nepojmljivih zločina i razaranja, ali i na najveći dio građana Srbije koji priželjkuju da se ovaj rat udaljenih političkih opcija konačno završi i da se srbijansko društvo suoči sa mračnom prološću i okrene normalnosti kao putu ka budućnosti.
I ta dva dana, jedan do drugog, 11. mart, kada je otišao Slobodan Milošević, i 12. mart, kada su dvije “crvene bretke”, iz ozloglašene jedinice koju je formirao Slobodan Milošević, najokrutnije kaznile Zorana Đinđića, najvjerovatnije kao osvetu za isporuku njenih članova Haškom tribunalu i njegovom spremnošću da se prvo “proguta najveća žaba”, odnosno riješi kosovsko pitanje, već 15 godina i ne služe ničemu drugom nego da se isti ljudi koji se eksponiraju kao čuvari lika i djela čovjeka koji je ujedinio Srbiju tek kad je položio glavu na oltar otadžbine i drugog koji nije razumio da se rušenjem Berlinskog zida promijenio odnos snaga na svjetskoj političkoj sceni i da je njegovo nastojanje da postani srpski Tito za sve narode bivše Jugosavije, osim srpskog, izgledalo kao podsmjevanje njihovim nastojanjima da osiguraju vlastitu jednakopravnost, koja u Miloševićevoj izvedbi očigledno nije bila moguća.
Ekskluzivni tumači evropske Srbije
Dovoljno je pogledati događaje koji su obilježili ovogodišnji 11. mart (na 12. godišnjicu Miloševićeve smrti) i 12. mart (na 15. godišnjicu atentata na Đinđića). U prvom slučaju, najprije su članovi Socijalističke partije Srbije, jedne od stranaka vladajuće koalicije, pokrenuli inicijativu da se Slobodanu Miloševiću u Beogradu podigne spomenik i dodijeli ulica, bez orazloženja čime je to on zadužio srpski narod (što je, očekivano, izazvalo zgražavanje mnogih građana), a onda su se na njegovom grobu “pod lipom” okupili i lider socijalista Ivica Dačić (prvi put), lider Srpske radikalne stranke Vojislav Šešelj i drugi Miloševićevi ljudi (mnogi od onih koji su svojevremeno proslavili Đinđićevo ubistvo), šaljući javnosti nedvosmislenu poruku da se nisu odrekli politike svog vođe, poražene petoktobarskim prevratom 2000. godine. Poruka je jasna i zastrašujuća: Milošević je njihov heroj, a sve optužbe protiv njega su lažne. To je ta mantra koja se sve glasnije nekritički ponavlja i suviše lako nalazi put do šire javnosti.
U drugom slučaju, postoje političari koji sebi daju ekskluzivno pravo da tumače Đinđićevu viziju evropske Srbije, ali samo na taj dan sjećanja, kada, opet svako za svoj groš, sudjeluje u jednom svakako licemjernom iskazivanju pijeteta prema ubijenom premijeru, nastojeći da pokažu kako su samo oni bogomdani da tumače i baštine Đinđićevo nasljeđe kao čovjeka koji je posrnuli srpski brod usmjerio na pravi put. Da su to sitni politički bodovi i za Čedomira Jovanovića, ili Zorana Živkovića, pa i Borisa Tadića pokazali su i nedavni beogradski izbori. Međutim, oni iz nekog razloga ne uviđaju da im se (zlo)upotreba Đinđićevog imena svaki put obija o glavu, što je i jedan od uzroka što su svoje frakcije, pa i čitavu Demokratsku stranku, doveli na prag bukvalnog nestajanja.
Utisak je da se i u ovim martovskim idama, ali na srbijanski način, kako je to lucidno primijećeno u jednom članku na portalu Al Jazeere, najbolje snalazi upravo u opoziciji najomraženija ličnost srbijanske političke scene, predsjednik države Aleksandar Vučić. Poslao je svoje ministre, na čelu sa premijerkom Anom Brnabić, što je postala redovna praksa, da na mjesto ubistva Đinđića polože vijenac bez ikakve pompe i velikih riječi. I – to je to.
Vrijeme da Vučić ‘prelomi’
Nije mu ni na pamet palo da se nazoči u Požarevcu, jer i dalje igra dvostruku igru u tihom ratu mrtvih državnika. U danu godišnjice Đinđićevog ubistva objaviće da je Vlada osigurala novac za spomenik Zoranu Đinđiću i time elegantno poslati dvije vrste poruka koje mu pomažu da već šest godina neprikosnoveno i čvrsto u svojim rukama drži svu moć u Srbiji. Kao jedini i pravi vođa Srba (poput Slobodana Miloševića), i kao nastavljač reformi i približavanju Evropi, za šta se zalagao Zoran Đinđić. Jer, ne treba smetnuti s uma da u vladajućoj koaliciji s njegovim Srpskom naprednom strankom sjede, pored ostalih, i socijaldemokrati Rasima Ljajića, naprimjer, koji su bili i u Đinđićevoj vladi, a da je broj onih koji su pod njegovo okrilje preletjeli iz Demokratske stranke odavno impozantan.
Pa, ima li kraja ovom neobičnom i uzaludnom ratu dvojice mrtvih srpskih državnika, s kojim oni sami, naravno, odavno više nemaju ništa? Naravno da ima, kao i u svakom drugom ratu. Potrebno je najprije odgovoriti gdje se taj rat vodi i za koje ciljeve. To što se u njemu javno eksponiraju razni Dačići i Šešelji, sa jedne strane, ili Jovanovići, Tadići i Živkovići, sa druge, samo je onaj vidljivi dio i može se lako čitati ili prepoznati kao žal za bivšim pozicijama i privilegijama aktera koji i sa današnjim ulogama u tom ratu sasvim solidno žive.
Pravi rat, onaj koji se ne vidi i o kome će jednog dana vjerovatno pisati u vlastitim memoarima, trenutno se vodi u glavi i srcu samo jednog čovjeka: predsjednika Aleksandra Vučića. Samo je on trenutno u poziciji da izabere put Srbije, jer neće još dugo moći da ponavlja doskočicu “I Kosovo, i Evropa”, ili “I Zapad, i Rusija”, ili “I Milošević, i Đinđić”… Pješčani sat ističe, a vrijeme za teške odluke više ne može da se odlaže u nedogled. Kada Vučić konačno prelomi, biće završen rat za nasljeđe Miloševića i Đinđića. Sama će ih istorija nakon toga postaviti na mjesta koja zaslužuju.
Stavovi izraženi u ovom tekstu autorovi su i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.
