Povlačenje naoružanja Teritorijalne Odbrane (TO) u vojne magacine na osnovu naredbe Generalštaba Jugoslavenske narodne armije iz 1990. ugrozilo je odbrambenu moć bivših jugoslovenskih republika, posebno BiH.
Jugoslovenska narodna armija (JNA) bila je glavna oružana sila Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije (SFRJ) i, kako se tada smatralo, najznačajnija kohezivna snaga te višenacionalne države. Stvorena iz ratne Narodnooslobodilačke Vojske Jugoslavije, JNA je u vrijeme vladavine Josipa Broza Tita izrasla u respektabilnu vojnu silu.
Pozivajući se na istraživanja američkog vojnog analitičara Jamesa F. Dunnigana, profesor odbrane i sigurnosti Nedžad Ahatović kaže da se, prema sistemu vojnog školovanja i nivoa obučenosti, JNA svrstavala „rame uz rame“ sa vojskama NATO članica. Po doktrini, strategiji i ukupnoj količini vojne opreme bivša SFRJ rangirana je odmah iza tadašnjeg Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika (SSSR) i Demokratske Republike Njemačke (DDR), kaže Ahatović.
JNA je bila jedna od najjačih vojski u Evropi
„Različiti su podaci o broju oruđa i količini ratnog materijala kojim je raspolagala JNA. Prema nekim izvorima, JNA je krajem osamdesetih imala više od 180.000 aktivnih vojnika i oficira pod oružjem. Procjenjivalo se da u slučaju rata SFRJ može mobilizirati više miliona ljudi. JNA je tada imala oko 3.500 tenkova, 1.500 oklopnih transportera, 80 brodova, 700 borbenih letjelica i više od 2.000 topovskih cijevi velikog kalibra. Dunnigan, međutim, tvrdi da je bivša SFRJ krajem osamdesetih godina imala oko 2.200 oklopnih borbenih vozila i oko 380 borbenih aviona. U svakom slučaju, radilo se o respektabilnoj vojnoj sili“, kaže Ahatović.
Razoružavanje TO bivših jugoslovenskih republika
Vojnopolitički analitičar iz Sarajeva Đuro Kozar kaže da je sporna naredba o povlačenju naoružanja provođena selektivno, jer je cilj ove odluke bio razoružavanje TO Hrvatske, Slovenije i BiH. „To su bile republike SFRJ koje su, prema ocjeni Generalštaba JNA u Beogradu, imale secesionističke namjere. Tako su Hrvatska i BiH gotovo potpuno ostale bez oružja. Kad je JNA 1991. godine počela agresiju na Hrvatsku, a 1992. i na BiH, ispostavilo se da ove republike, osim nešto policijskog naoružanja, nemaju čine da se brane. Zbog toga su JNA i srpske paravojne snage u početku imale prednost na ratištima, tim prije jer je oduzetim oružjem TO JNA snabdijevala paravojne srpske formacije u ovim republikama. Armija BiH je tek 1994. godine dostigla balans u naoružanju. Cinično zvuči obrazloženje JNA da je oružje TO sklonjeno u vojne magacine radi bolje zaštite i čuvanja. Sve je bilo planirano, ali niko, pa ni beogradski generali, nisu očekivali otpor koji je pružen jer ‘boj ne bije svijetlo oružje, već boj bije srce u junaka’“, kaže Kozar za Deutsche Welle.
Kadijevićevo priznanje
U vrijeme razoružavanja TO bivših jugoslovenskih republika savezni sekretar za odbranu bio je Veljko Kadijević (1925-2014.). U svojoj knjizi „Moje viđenje raspada“, Kadijević pravda djelovanje JNA u Hrvatskoj i BiH priznajući da je JNA formirala tri vojske; Vojsku Srbije i Crne Gore, Vojsku Republike Srpske i Vojsku tzv. Republike Srpske Krajine. Kozar podsjeća da je komandni kadar u ovim vojskama vođen u evidenciji Generalštaba u Beogradu, odakle su dobijali plate. Bivši komandant Vojske RS-a Ratko Mladić, koji je pred Haškim sudom optužen za genocid i druge najteže ratne zločine, na platnom spisku Beograda bio je do 2001. godine.
