Sirijski pobunjenici postavili su na društvene mreže fotografije i videosnimke hvaleći se najnovijim oružjem, odnosno mitraljezima iz Srbije koje koriste u borbi protiv režima, nakon čega je Međunarodna Mreža za istraživanje organiziranog kriminala i korupcije (OCCRP) na svojoj web stranici objavila tekst o putu koji od Srbije do Sirije pređe teški mitraljez “kojot” (M02 Coyote).
Oružje proizvedeno u kragujevačkoj fabrici Zastava Oružje, prodato preko bugarske kompanije Saudijskoj Arabiji, završilo je na kraju u sirijskom ratu, navodi OCCRP, čiji su novinari, zajedno s kolegama Balkanske istraživačke mreže (BIRN), godinu pratili trag “kojota”.
– Ono što su novinari otkrili je spremnost srpske vlade da zažmiri na sistematsko, ilegalno preusmjeravanje srpskog oružja s njihove namijenjene destinacije u Saudijskoj Arabiji borcima na sirijskom ratištu – piše OCCRP.
Jedna od prvih fotografija sirijskog pobunjenika s mitraljezom “kojot”, koji je isporučen njegovom bataljonu u Halepu, objavljena je u februaru 2016. na njegovom Facebook profilu.
U narednih nekoliko sedmica fotografije i videosnimci takvog oružja i iz drugih dijelova Sirije počeli su da se pojavljuju na Twitteru i YouTube, često prikazani u originalnim sanducima i s uputstvima za upotrebu.
Vojnici su ga nazvali “duška”, po sličnom sovjetskom mitraljezu “DŠK”. Jedan od njih je rekao da je mitraljez “lak i efikasan” i da je najnovije oružje koje su dobili.
OCCRP navodi da je zbog specifičnog oblika i očuvanosti mitraljeza fotografija okačena na Facebooku privukla pažnju stručnjaka koji su pretpostavili da je u pitanju “M02 kojot”.
Novinari OCCRP-a i BIRN-a otkrili su da je oružje prodato kompaniji Bugarsko industrijsko inženjerstvo i menadžment (BIEM) za daljnji izvoz Saudijskoj Arabiji 2015. i 2016. godine.
– Oružje je odatle vjerovatno poslato u Tursku, odakle često prelazi u sjevernu Siriju – navodi se u tekstu i dodaje da su novinari uspjeli da prate jedinstveni serijski broj na oružju koji se vidi na fotografiji pobunjenika na Facebooku do srpske državne fabrike.
– Put koji je prešao “kojot” daje najjasnije dokaze o kanalu trgovine oružjem vrijednim 1,2 milijardi eura koji su prošle godine otkrili BIRN i OCCRP, kanal koji finansiraju Saudijska Arabija, Turska, Jordan i Ujedinjeni Arapski Emirati – navodi se u tekstu.
OCCRP i BIRN su razgovarali s jednim borcem Slobodne sirijske armije (FSA) o njegovom iskustvu u kampu za obuku u saudijskoj pustinji, gdje je prvi put vidio srpski mitraljez.
– Vidio sam “kojota” svojim očima u Saudijskoj Arabiji i tamo su ga Amerikanci koristili za obuku – rekao je vojnik, dodajući da su se poslije obuke vraćali u Tursku, a zatim odlazili na ratište.
– Moje oružje je stiglo iz Turske poslije završetka obuke – rekao je.
OCCRP piše da su Zastava Oružje i BIEM 2015. godine sklopili ugovor o prodaji oružja, čiji su detalji povjerljivi, ali da javno dostupne informacije ukazuju na to da je BIEM platio 2,75 miliona eura za 205 mitraljeza “kojot”.
BIEM je u vlasništvu bugarskog biznismena Petra Mandžukova, dugogodišnjeg trgovca oružjem, medijskog tajkuna i bivšeg suvlasnika fudbalskog kluba CSKA.
Dozvolu za izvoz mitraljeza bugarskoj kompaniji dalo je srpsko Ministarstvo trgovine na osnovu potvrde o krajnjem korisniku, kojim se garantuje da će oružje koristiti sigurnosne snage Saudijske Arabije.
– Iako svaki daljnji izvoz mora da odobri Srbija, “kojoti” viđeni u Srbiji izgleda da su Saudijci ilegalno preusmjerili u Siriju – piše OCCRP.
U tekstu se navodi da “to možda nije iznenađenje za srpske zvaničnike odgovorne za izdavanje dozvola za izvoz oružja. Saudijske oružane snage ne koriste takvo oružje, nego se uglavnom oslanjaju na modernije i sofisticiranije oružje proizvedeno na Zapadu. Također, Saudijska Arabija je poznata po tome što preusmjerava oružje sirijskim pobunjenicima”.
Srbija je prema brojnim pravnim aktima obavezna da obustavi izvoz oružja ako postoji mogućnost da će biti preusmjeren, i to je i uradila 2013, zaustavivši davanje dozvola za izvoz oružja Saudijcima iz straha da bi moglo da završi u rukama sirijskih pobunjenika.
Dvije godine kasnije, međutim, ponovo je odobren ugovor o izvozu mitraljeza “kojot” i drugog oružja i municije, ukupne vrijednosti 135 miliona eura.
Ministarstvo odbrane je u pisanom odgovoru OCCRP-u i BIRN-u saopćilo da su dozvole odobrene jer će imati “pozitivan utjecaj” na srpsku namjensku industriju.
Visoki srpski zvaničnik, koji nije želio da bude imenovan, izjavio je da “svi znaju” da se oružje preusmjerava iz Saudijske Arabije sirijskim pobunjenicima, a da im srpsko oružje odgovara jer je lako za rukovanje.
OCCRP navodi i da su Bugari, Saudijci, Turci i Amerikanci “glavni igrači” u obučavanju i snabdijevanju oružjem sirijskih pobunjenika i da su i oni vjerovatno zažmirili na činjenicu da je oružje, umjesto kod saudijskih sigurnosnih snaga, završilo u Siriji.
– Sirijski rat je pomogao da srpska industrija oružja procvjeta. Fabrike oružja imaju dodatne smjene ili su prestale da primaju nove porudžbine kako bi se izborile s velikom potražnjom – navodi OCCRP i dodaje da je Zastava 2015. imala rast prodaje od 34 posto u odnosu na prethodnu godinu, na 35,7 miliona eura, a da je fabrika Krušik imala 73 posto veću prodaju u istom periodu.
