Svi su se u Beogradu te 1992. godine upregli u nacional-šovinistička kola, sve je urađeno da se Bosna užeže.
Osmotriti start rata u Bosni i Hercegovini iz ugla “bezgriješne” srpske strane, odnosno iz Beograda, centralne kuhinje raspada bivše zajedničke države južnih Slovena, za mene bi, prema mišljenju mnogih mojih znanaca, trebalo da bude kao poslastica, odnosno lak i mio zadatak. Da li je baš tako? Svakako da nije, ali ne zato što, sa ove vremenske distance i “pritisnut” potrebom da branim “svoje”, to vidim drukčije, ili, da budem iskren, imam potrebu da nešto gurnem i pod tepih.
Ne pada mi na um tako nešto, niti to od mene očekuju moji čitaoci. Brine me, evo jednog zaključka odmah na početku, što – 25 godina od rata u Bosni – najmanje 90 procenata punoljetnih stanovnika ove grešne zemlje ne zna dovoljno (većina ništa!) o raspadu Jugoslavije i udjelu Srbije u tome i ratovima u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, prije svega, i, što je još poraznije, ogromna većina, možda svi (!), odbijaju da se o tome valjano obavjeste.
Rat me je, zapravo, zatekao kao dopisnika Borbe iz Dubrovnika i njegovog (hercegovačkog) zaleđa, koje su beogradski inspiratori (pogledati kartu, područje iza aerodroma Čilipi i dalje prema Sutorini i Herceg Novom i sve će biti jasnije), poslije Knina i Slavonije odredili za inicijalnu kapislu na jugu zemlje. Osim Slobodana Miloševića i Momira Bulatovića, za homogenizaciju (Srba) najzaslužniji su Budimir Košutić i Jovan Rašković, koji su “državne poslove” poverili šoferima, magacionerima, guslarima i njima sličnoj bratiji, što bi sposobna samo na slijepu poslušnost.
Ne može se dijeliti nedjeljivo
Iako će kolege iz Bosne i Hercegovine da to obrade temeljnije, držim da je za beogradski rakurs potrebno naglasiti da se 1. marta 1992. godine većina građana Bosne i Hercegovine na referendumu izjasnila za bosansku nezavisnost, a da su Srbi (po savijetu/naređenju Beograda) to izjašnjavanje bojkotovali, pravdajući to željom da ostanu u državnoj zajednici sa Srbijom, i otpočeli organizovanje paralelnih institucija vlasti.
Prvog aprila “Tigrovi” Željka Ražnatovića Arkana zauzimaju Bijeljinu; dva dana kasnije srpska vojska zauzela je Banju Luku; u Mostaru je, ispred kasarne “Sjeverni logor”, eksplodirao tanker sa eksplozivom; 4. i 5. aprila srpske paravojne jedinice su napale policijsku stanicu u Sarajevu; 4. aprila Evropska zajednica je priznala nezavisnost Bosne i Hercegovine…
Rat nije stao! Zašto? Jer je Srbija (što je odgovaralo Hrvatskoj i njenom vrhovniku Franji Tuđmanu) bila namerena da podjeli nedjeljivo – 4.354.911 stanovnika Bosne i Hercegovine, prema popisu od 31. marta 1991. godine, 1.902.869, odnosno 43,7 posto, Muslimana (kasnije Bošnjaka); 1.364.363, ili 31,3 posto, Srba; 752.068 Hrvata, ili 7,7 posto). Prvi su bili većina u 45 opština, drugi u 34, a Hrvati u 20. Onaj ko je to smislio da podjeli bez krvi trebalo ga je poslati na “Mayo Clinic”. Ispostavilo se da je bolesnika bilo mnogo, a kako ih nisu pogledali ni ovdašnji ljekari – rezultat je srazmjeran njihovim malim umovima.
Srbija smišlja, ali sprovođenje u djelo prepušta Srbima izvan njenih granica, hrvatskim i bosanskim. U Kninskoj krajini pronađeni su – nema sumnje- uz posredovanje neuropsihijatra Jovana Raškovića – Milan Babić, Milan Martić i Jovan Opačić, zubar, policajac i guslar. Oni su, uz sadejstvo sa Simom Dubajićem i nacional-šovinistima iz Beograda, do te mjere zaveli narod da su ubogi Krajišnici povjerovali ne samo da će brzo dobiti “državu u državi”, nego da će se ta njihova neostvariva tvorevina pripojiti Srbiji.
Ustajale ideje i buđavi govori
U Bosni i Hercegovini za sprovođenje zamisli “dedinjskog hazjajina” (kako je Miloševića prozvao jedan pop, vladika Atanasije Jevtić) određen je Durmitorac (Crnogorac) Radovan Karadžić, neuropsihijatar i pesnik. U Beogradu mu je direktna veza bio Dobrica Ćosić, pisac, bivši zakleti komunista i akademik Srpske akademije nauka i umjetnosti, iako je bio završio samo tri razreda poljoprivredne škole. Zbog toga je, naročito od školovanih pisaca, prozvan “Kalemar”.
Svi su se upregli u nacional-šovinistička kola: SANU, univerziteti, Srpska pravoslavna crkva, Jugoslovenska narodna armija, policija… Fotografije Slobodana Miloševića se umnožavaju i, osim na zidove institucija, kače se i po stanovima, a naročito su “ukrašavale” kamione i autobuse. Sve je urađeno da se Bosna užeže!
Svetina se “palila” preko medija, u čemu je prednjačio najstariji list na Balkanu”, Politika, preko svojih sramnih stranica i rubrike “Odjeci i reagovanja”. “Novi vožd” 1989. godibe objavljuje Godine raspleta, “Bibliju novog pokreta srpstva”, njegovi govori imaju dva sadržinski jasno podeljena nivoa: gornji – prihvatljiv uhu mase; donji – namjenjen drugoj strani.
Prvim se (kazale je istoričarka Olivera Milosavljević) zalagao tobož za ravnopravnost, bratstvo i jedinstvo, pravdu, reforme, dostojanstvo… (sve ono što je porušio svojim dolaskom!), a drugim prijetio gnevom, neargumentovanim i nestatutarnim načinom rješavanja (siledžijski!) spornih pitanja, diktatorskim definisanjem šta “dolazi”, a šta “ne dolazi” u obzir. Bilo je to vreme kada su se na sve strane, kako je govorio Ivan Čolović, širile “ustajale ideje i buđavi govori”. Na kraju se i Srbija ubuđala.
Malo je koristi od lijepih duša
Radomir Konstantinović, Filip David, Nenad Prokić, Latinka Perović, Mladen Lazić, Gojko Nikoliš, Mirko Tepavac, Miladin Životić… pet dana nakon početka opsade Sarajeva, 11. aprila 1992. godine, osnivaju Beogradski krug. Konstantinović je govorio da je ovaj forum osnovan “u otporu nacionalizmu, koji je okupirao većinsku svijest Srbije, ali kome se stavila na raspoloženje i većina srpske inteligencije”. Zapravo, prvobitna ideja je, pričao je pisac kultnog dela Filosofija palanke, da se pravi novo udruženje književnika. Odustali su, jer je ocenjeno da treba obuhvatiti što širi krug intelektualaca.
Konstantinović je, odgovarajući onima koji su predlagali da se napiše nešto kao anti-memorandum, govorio da je bio protiv bilo kakve platforme. Smatrao je da ne treba da se govori kolektivno, programski, dakle bezimeno (anonimno). Bio je mišljenja da je borba protiv nacionalizma borba protiv samoće, jer je samoća egzistencijska forma totalitarizma, svakog, pa i ovog nacionalističkog.
To je, govorio je povodom desete godišnjice osnivanja foruma, da je to bio “krug spasonosnog prijateljstva, pa je zato, uistinu, bila privilegija naći se u njemu. Mislim na prijateljstvo, kao na privilegiju, valjda najveću od svih privilegija. Ali, ne manje, mislim i na privilegiju manjine, neodvojivu od privilegije prijateljstva. Ili, ako hoćete, na privilegiju marginalaca. Zato što je marginalnost duša istorije. Druga Srbija, dakle Srbija evropska, jeste marginalna Srbija i dan-danas, i upravo kao takva, kao marginalna, jedina mogućna budućnost Srbije.”
Ali, i pored toga što je velika sala Studentskog kulturnog centra svake subote u podne bila dupke puna, što se na sesijama kruga moglo čuti ono što je pripadalo toj “manjini s obrazom i integritetom”, druga, drukčija Srbija nije imala šanse. Ljudi su branili svoju moralnost, neko je zapisao i da je to posljednje što ostaje sirotinji. I da je malo koristi od lepih duša.
Osvajački ratovi za teritorije
Iako sva srpska naglabanja o karakteru posljednjeg rata na tlu bivše Jugoslavije kipte opštim mjestima, najmanje je onih koji su spremni da priznaju da su ratovi Srbije (izuzimajući Kosovo, gdje su se Albanci pobunili protiv represije) sa Hrvatskom i Bosnom i Hercegovinom bili isključivo osvajački, odnosno za teritorije. Prema tome, podvođenja tipa opravdani, oslobodilački, pogotovo ne građanski, nemaju mjesta.
Srbija je, nema sumnje, na bivšim jugoslovenskim prostorima započinjala i vodila osvajačke, ratove – za teritorije. Neko će kazati da nije tamo slala svoju vojsku, ali u početku jeste JNA, koja je, iako su tada svi bili ugroženi, branila samo srpski narod, kasnije i stranačke paravojske, koje su obučavane i naoružavane od zvanične vojske.
U Programu Srpske radikalne stranke Vojislava Šešelja iz 1991. godine piše da je nacionalni cilj “obnavljanje slobodne, nezavisne i demokratske srpske države, koja će obuhvatiti cjelokupno srpstvo, sve srpske zemlje, što znači da će u svojim granicama imati, pored sadašnje sužene srbijanske federalne jedinice i Crne Gore, srpsku Bosnu, srpsku Hercegovinu, srpski Dubrovnik, srpsku Dalmaciju, srpsku Liku, srpski Kordun, srpsku Baniju, srpsku Slavoniju, srpski zapadni Srem, srpsku Baranju i srpsku Makedoniju”. Da li nešto nedostaje, možda: srpska Škotska, srpska Aljaska, srpska Patagonija, srpska Katalonija, srpski Tibet…
Ništa drukčiji nije bio ni program Srpskog pokreta obnove Vuka Draškovića, koji je predviđao da se od Jugoslavije “ne mogu otcjepiti ili na štetu srpskog naroda konfederirati teritorije koje su 1. decembra 1918. godine, na dan stvaranja Jugoslavije, bile u sastavu Kraljevine Srbije, kao ni krajevi u kojima su Srbi prije ustaškog genocida bili u većini”.
Nešto kasnije Drašković navodi da bi rekompozicija jugoslovenskog prostora trebalo da se obavi na sljedećim principima: “Dio Baranje, zapadni Srem i srpski predjeli istočno od Slavonije treba da uđu u sastav Srbije, a da ostali dio sadašnje srpske Krajine uđe u sastav Bosne i Hercegovine. Hrvatska bi zauzvrat trebalo da dobije zapadnu Hercegovinu, desno od Neretve. Uz kantonizaciju Bosne i Hercegovine, program predviđa i stvaranje zajedničke države Bosne i Hercegovine, Crne Gore, vardarske Makedonije”, što je, navodi Dubravka Stojanović, identično ranijoj formuli o srpskim istorijskim i etničkim granicama.
‘Mani se Bosne, čovječe?’
Prilikom posete jedne, kako se to naglašavalo, multietničke delegacije iz Bosne i Hercegovine Beogradu, krajem januara 1996. godine (Vehid Šehić, Boro Spasojević, Nada Mladina, Vlatko Dolaček, Ante Raos, Boro Bjelobrk, Slavko Šantić, Sead Fetahagić…), svratili su i u SPO. Drašković je objašnjavao program stranke i u jednom trenutku rekao “…mi u svom program za Bosnu…” Šantić nije izdržao i ubacio mu prst u oko pitanjem: “Imaš li Ti, Vuče, u tom programu prijedlog za Japan, SAD, Njemačku, Francusku? Mani se Bosne, čovječe!”. Bilo je malo neprijatno Draškoviću i publici, a Vuk se pokušao izvući pitajući Slavka: “Jesi li ti od Aleksinih?”
Na kraju bezumnog tumaranja balkanskim prašnjavim drumovima, Srbija se ukaljala na Kosovu. Ono što nije uništio Milošević, dokusurili su Vojislav Koštunica, Boris Tadić i sadašnji srpski glavari. Srbija je završila svoj stupidni krug. Istorija je falsifikovana, prilagođena trenutnim dnevnopolitičkim potrebama, a njeni korektori ne slute da će se feder vratiti čim bude otkočen. Umesto da “Druga Srbija” postane lektira, ona je potpuno zaboravljena.
Srbizacija jugoslovenskog prostora nije bila realna i – nije uspela!
Stavovi izraženi u ovom tekstu su autorovi i ne odražavaju nužno uredničku politiku Al Jazeere.
